درس دوم- تکنیک های پرورش تفکر خلاق

در این درس و درس بعدی سعی می شود ابزارهایی برای دستیابی و تقویت تفکر خلاق ارائه شود. این ابزارها براساس شیوه های تفکر طراحی شده اند و توسط عده زیادی مورد استفاده قرار گرفته اند.

نویسنده داستان معروف شازده کوچولو (آنتوان دو سنت اگزوپری) می گوید: «قلوه سنگ های روی هم تلمبار شده به محض اینکه انسانی از دیدن آنها به یاد یک کلیسای جامع بیفتد، دیگر فقط تلی از سنگ نیستند.»

ما وارد عصری شده ایم که توانایی های بخش راست مغزمان از جمله همدلی، احساسات هنری، خلاقیت و نوآوری به اندازه توانایی های بخش چپ مغزمان مثل منطق، توانایی در محاسبات و اعداد اهمیت پیدا کرده اند. دانشمندان معتقدند در عصر اطلاعات، برخلاف مدل سنتی که فعالیت های بخش چپ مغز کافی به نظر می آمدند، به توانایی هر دو بخش مغز نیاز است.

در دنیای امروز برای همه افراد، خانواده ها، موسسات و... برای پیشرفت در برنامه های شخصی و کاری، بکارگیری از تمام قابلیت مغز لازم است.

با افزایش ارزش و اهمیت خلاقیت، فرصتی برای همه فراهم می شود تا به دست آوردن مهارت های بیشتر در بکارگیری شیوه های خلاقانه به توانایی بیشتری دست یابند.

در اینجا با هم ده روش ساده برای رسیدن به خلاقیت و پرورش تفکر خلاق را مرور می کنیم.

۱) کشف آنچه نمی دانیم
عادات و روتین ممکن است به از بین رفتن و کشته شدن خلاقیت بی انجامد. مادامی که این اتفاق می افتد ذهن ما درگیر چالش نمی شود.

برای شکستن و تغییر عادات روزمره می توان کارهایی را شروع کرد که تا قبل از آن انجام نمی دادیم مثل ثبت نام در کلاسی آزاد، گوش کردن به موسیقی که قبلا گوش نمی کردیم، شروع یک فعالیت هنری و یا رفتن به سفرهای یک روزه به مکان هایی که تا کنون نرفته ایم، امتحان کردن دستور غذاهای جدید و... .

گاهی ترک عادت ها و روتین زندگی روزمره، ما را می ترساند. سعی کنید یکی از همین فعالیت ها را شروع کنید. وقتی خودمان را در موقعیت تغییر و ترک عادت ها قرار می دهیم، از دایره امن عادت هامان بیرون آمده ایم و این شروع قرار گرفتن در موقعیت چالش برانگیز و تغییر است.

یادمان باشد، همانگونه که در درس اول خواندیم، دید و نوع نگاه ما به تغییر هم باید تغییر کند.

۲) نوشتن یادداشت روزانه
نوشتن یک یا دو صفحه در ابتدای روز پس از بیدار شدن و قبل از شروع فعالیت روزانه، در مورد روزی که می خواهیم آغاز کنیم، به ما کمک خواهد کرد تا ذهن مان را محدود نکنیم. این کار هیچ روش یا شیوه انجام خاصی ندارد و قرار هم نیست یک قطعه ادبی یا هنری باشد، یادداشتی آزاد و صادقانه است در مورد احساسات و افکارمان بدون آنکه خودمان را محدود کرده باشیم.

۳) نگه داشتن ایده ها
تا به حال برایتان پیش آمده در خواب و رویا، زمانی که ورزش می کنید، در حمام و یا در محل کار یک ایده بدیع و تازه به ذهن تان برسد؟ حتما حداقل یک بار برای همه پیش آمده و چه بسا بیشتر، این ایده ها می آیند و می روند و در بیشتر مواقع در شلوغی ها و گرفتاری های روزانه ما فراموش می شوند.

یک دفتر کوچک برای یادداشت این ایده ها یا حتی ضبط آن بصورت فایل صوتی در گوشی موبایل یا تبلت تان به شما کمک می کند این ایده ها را از دست ندهید.

فقط کافی است شیوهایی که برای نگهداری آنی ایده ها انتخاب کردید همیشه قابل دسترس باشند. این ایده ها برای زمان همفکری و رایزنی با دیگران حتما به درد شما خواهند خورد.

۴) استفاده از نقشه
استفاده از نقشه و مدل های تصویری ابزار ساده و کارآمدی است برای حل مشکلات از طریق ارتباط دادن تصویری انتخاب ها، امکانات و راه حل ها. این شیوه را می توان در حل مشکلات، تصمیم گیری ها، برنامه ریزی پروژه ها به کار گرفت. نقشه ذهنی شکلی است که شامل کلمات، ایده ها، نظرات و فعالیت هایی است که به ایده اصلی مرتبط هستند.

هدف از اینکار، نظم دادن و مرتب کردن اطلاعات است به شیوه تصویری تا به سرعت قابل تشخیص بوده و ساختار موضوع و ارتباط آن با جزئیات مختلف قابل فهم شود.

برای تمرین می توانید به مشکلی که لازم است حلش کنید فکر کنید و بعد به هر روش تصویری (که خود آن هم به پرورش خلاقیت کمک می کند) در قالب نمودار یا شکل اطلاعات، ایده ها و راه حل های مختلف را در ارتباط با مشکل مورد نظر قرار دهید.

نمودار زیر مثال ساده ای است در مورد یک پروژه مدرسه با موضوع ارایه راهکارهایی برای ذخیره انرژی و تغییرات جوی:

۵) ایجاد فضایی برای بروز خلاقیت
به فضایی که در آن کار و زندگی می کنید بی اهمیت نباشید. محیطی که ما در آن اوقات خود را می گذرانیم بر ذهن و فعالیت ذهنی ما تاثیر دارند. می توانند در ما حس افسردگی و خمودگی ایجاد کنند یا برعکس، نیروی محرکه و انرژی دهنده باشند.

شما در محیطی آرام که مطابق با سلیقه خودتان آماده شده است، با گوش کردن به موسیقی که مورد علاقه تان است به مراتب برای فکر کردن و محدود نکردن اندیشه تان آماده تر خواهید بود.

۶) لیست صدتایی
نوشتن لیست صدتایی شیوه مناسبی است که توسط Luciano Passuello طراحی شده است. این تکنیک می تواند در مواقع حل مشکل، هم فکری های دسته جمعی، باز کردن ایده ها یا پیدا کردن جواب سوال ها به کار بیاید.

اصلا پیچیده نیست، اگر سوالی دارید که هنوز پاسخش را نمی دانید یا مشکل و مسئله ای که باید حل کنید، آن سوال یا آن مشکل و مسئله را بالای یک برگه سفید بنویسید و سعی کنید در زیر آن یک لیست صد آیتمی از پاسخ ها یا راه حل ها بنویسید.

خالق این شیوه معتقد است این کار باعث می شود ناخوآگاه شما در روند حل مشکل درگیر شوید، به محض اینکه این روند شروع شود ایده ها بروز می کنند و جواب هایی که اصلا انتظارشان را نداشتیم به ذهنمان می آیند. این لیست صدتایی، به خوبی موجب همکاری بین خودآگاه و ناخودآگاه مغز برای تمرکز در حل یک موضوع مشخص می شود. البته این لیست باید در یک مرحله بدون وقفه در حین تهیه اش، نوشته شود.

به توصیه های زیر هم برای نوشتن لیست توجه کنید:

• زمان نوشتن لیست، وقت قضاوت و ارزیابی ایده ها نیست، بعدا این کار را خواهید کرد.
• اگر فکر می کنید نوشتن جمله های کامل یا توضیح، سرعت شما را می گیرد، به نوشتن کلمه/کلمات کلیدی و خلاصه کردن بسنده کنید.
• در حین نوشتن لیست به اینکه کجای لیست هستید کاری نداشته باشید. شماره یک تا صد را قبل از شروع روی کاغذ بنویسید.
• نگران تکرار و دوبار نوشتن نباشید، اتفاقا این می تواند شیوه فکر کردن تان را نشان دهد.
• برای تمرین حتی می توانید لیست صدتایی تان را برای این عنوان ها بنویسید.
• صد محلی که دوست دارم ببینم، صد کاری که برای بهتر شدن روابطم می توانم بکنم.

۷) پیدا کردن ابزارهای الهام بخش
چه چیز منبع الهام شماست؟ چه چیزی باعث به کار افتادن قوه تخیل شما می شود؟

برای برخی یک نوع موسیقی است. برای دیگری ممکن است نگاه کردن به یک عکس یا تصویر باشد. طبیعت یا خواندن قطعه ای.

الهامات در شکل های مختلفی بروز می کنند و مهم است بدانیم چه چیز باعث شکوفایی خلاقیت ما می شود. این عامل یا عوامل هر چه باشند، از آنها بعنوان ابزارهای بالا بردن افکار خلاقانه استفاده کنید.

۸) درست کردن تابلو اعلانات برای چشم اندازمان
یک راه شکوفا شدن خلاقیت، از طریق داشتن تابلویی برای چشم اندازمان است. درست کردنش کاری است شبیه روزنامه دیواری که در مدرسه بیشتر ما درست کرده ایم ولی موضوع آن چشم انداز آینده ماست. که هستیم یا می خواهیم باشیم، در زندگی دنبال چه هستیم.

درست کردن این تابلو، خواسته هایمان را ملموس جلوی ما می گذارد و این به ما کمک می کند تا روی آنها متمرکز شویم. این تابلو/روزنامه دیواری را می توان برای پروژه های خاص هم درست کرد و یا حتی در مورد رویاهایی که در زندگی داریم.

تهیه این تابلو/روزنامه دیواری و نوشتن خواسته ها، اهداف، رویاها و نگرانی هایمان کمک می کند آنها را ملموس و بصری کنیم. این تابلو/روزنامه دیواری را در جایی قرار دهید که در معرض دیدتان باشد. هر بار که به تابلو خواسته ها، اهداف، رویاها و نگرانی هایتان فکر می کنید ناخوآگاه راه ها و افکار و ایده های جدید به ذهن تان می رسد.

این تابلو می تواند چیزی به سادگی نمونه زیر باشد یا به صورت الکترونیکی با استفاده از اَپ و نرم افزارهای موجود (با نام Vision Board دنبال این نرم افزارها یا اپ مربوطه بگردید).

۹) خلاقیت را تمرین کنید
میکل آنژ، در مورد مجسمه معروف داوودش می گوید: «من فرشته را در مرمر دیدم و شروع به تراشیدن کردم تا به او رهایی بخشیدم.» میکل آنژ از طریق تخیل ذهنی به خلق نبوغ رسید.

تصویر ساختن و تخیل کردن، ریشه همه چیزهایی است که خلق شده اند، بنابراین هر چه بیشتر تصویر ذهنی داشته باشیم بیشتر تمایل پیدا می کنیم خلق کنیم و بیشتر خلق خواهیم کرد.

برای اینکه زندگی خلاقانه ای داشته باشیم، باید تجسم کردن را شروع کنیم، زندگیمان را زمانی که به خواسته و اهدافمان رسیده ایم تجسم کنیم. این تصویرها و تجسم کردن ها تاثیر بسزایی روی ناخودآگاه ما خواهند داشت.

۱۰) درگیر تمرین و تجربه خلاق شویم
زندگی سرشار است از امکان ها و ما قادریم توان خلاقانه خودمان را با نوشتن یک نمایشنامه یا یک کتاب، تولید یک محصول نو و بدیع یا کشف درمانی برای یک بیماری به نمایش بگذاریم.

تنها محدویت حقیقی برای این توانایی های بالقوه، محدویت هایی است که خودمان برای خودمان می سازیم.

زمانی که از ترس هایمان از تغییر و عادت هایمان عبور کنیم، خلاقیت در ما می تواند شکوفا شود و دستاوردهای بدیع و خارق العاده جای آن را بگیرد.