درس ۳- خیالبافی و روش‌های مقابله با آن
یکی از مشکلات مهم و اساسی هنگام مطالعه یا هنگام حضور در کلاس (و یا هر کار دیگر که نیاز به تمرکز دارد) خیالبافی است. حتما برای شما هم پیش آمده که در کلاس درس ناخودآگاه توجه‌تان در جای دیگری سیر می‌کند و تخیلات شخصی اجازه دنبال کردن مطالب داخل کلاس را به شما نمی‌دهد.
خیالبافی در صورتی که یک مشکل همیشگی باشد باعث مشکلات زیادی در روند یادگیری فرد می‌شود. بخصوص در میان دانش‌آموزان باعث افت تحصیلی شده و باعث تلف شدن استعدادهای انسان می‌شود.
در خیالبافی توجه فرد خیالباف از اطراف خود پرت شده و معطوف به افکار برآمده از تصورات و حافظه می‌شود. خیالبافی معمولا در نوجوانان فراگیرتر از دیگر گروه‌های سنی است. دلیل آن هم درگیری‌های احساسی است که نوجوانان در این سن با آن برخورد می‌کنند. معمولا این مشکل در کلاس درس مشهودتر است.
هر چند که مخاطبان درسنامه میتوانند از گروه‌های مختلف سنی باشند، اما ما برای نمونه، گروهی از دانش‌آموزان را انتخاب و بررسی کردیم و به همین دلیل به علت‌های خیالبافی در کلاس درس می‌پردازیم. خیالبافی می‌تواند در هر جایی (از مطالعه گرفته تا کار یک مکانیک بر روی خودرو) صورت بگیرد. بنابراین می‌توان این علل را به کارهای دیگر نیز بسط داد.
علل خیالبافی در کلاس درس
- رفتار و شخصیت معلم در کلاس و روش تدریس او:
نوع برخورد معلم با دانش‌آموزان، نحوه اداره کلاس و تدریس می‌تواند تاثیر
زیادی در خیالباف بودن دانش‌آموز داشته باشد. یکنواختی و خشک بودن کلاس،
درصد خیالبافی دانش‌آموزان را به نحو قابل ملاحظه‌ای افزایش می‌دهد.
- ویژگی‌های شخصیتی دانش‌آموز و مشکلات و درگیری‌های ذهنی او: تعداد قابل توجهی از دانش‌آموزانی که دچار خیالبافی هستند کسانی هستند که دچار معضلات شخصی در روابط احساسی خود هستند. این روابط احساسی قدرت بالایی را در اختیار گرفتن تمام ظرفیت‌های فکری انسان دارند و میتوانند به راحتی دانش‌آموز را از محیط درسی و فعالیت‌های یادگیری علیرغم حضور در کلاس دور کنند.
- فضای کلاس درس: نوع چیدمان و آرایش کلاس می‌تواند تاثیر بسزایی در کاهش یا افزایش خیالبافی در میان دانش‌آموزان داشته باشد. عکس‌های روی دیوار کلاس، دست‌نوشته‌ها و سایر لوازم کلاس باید تا حد امکان در مورد درس باشد تا حواس دانش‌آموز را پرت نکند.
راه‌های مقابله با خیالبافی در کلاس
بخشی
از روش‌های مقابله با خیالبافی در کلاس درس بر عهده معلم است. ما در
اینجا به طور گذرا به این نکات اشاره می‌کنیم اما شما میتوانید روش خود را
برای مقابله با خیالبافی در هر کاری پیدا کنید. به طور نمونه، اگر فضای
کلاس درس برای یک دانش‌آموز مناسب نیست و شما یک مکانیک هستید و گاهی
خیالبافی به دلیل چیدمان بخشی از محل مکانیکی شما به سراغ‌تان می‌آید،
میتوانید فضای محل کار خود را تغییر دهید.
در این قسمت به چند روش که باید از سوی معلم ها به کار گرفته شود تا باعث جلوگیری از خیالبافی دانش‌آموز شود و موجب تمرکز حواس آنها شود، اشاره می‌کنیم.
۱- روش‌های تدریس مختلف: درباره روش تدریس چند نکته قابل ذکر است که عبارتند از:
هر روش تدریس برای نوع معینی از دانش مناسب است. پس معلم با توجه به موضوع درسی باید روش تدریس خود را تعیین کند.
استفاده از یک نوع روش تدریس برای مدت طولانی می‌تواند بسیار خسته‌کننده باشد و باعث افزایش احتمال خیالبافی دانش‌آموز شده و تمرکز او را از بین ببرد.
روش تدریس باید به گونه‌ای انتخاب شود که موجب نشاط کلاس بوده و بتواند مهارت‌ها، میزان یادگیری و آگاهی را در دانش‌آموزان بالا ببرد.
استفاده از روش‌های تدریس به صورت ترکیبی می‌تواند از یکنواختی و کسل کننده بودن کلاس بکاهد، تنوع و تازگی در کلاس درس ایجاد کند و سبب جلب توجه و همکاری بهتر دانش‌آموز بشود.
٢- پیوند مطالب جدید باتجربه‌های واقعی: یکی از راه‌های جلب توجه و جلوگیری از خیالبافی دانش‌آموزان این است که معلم دروس را با تجربه‌های واقعی زندگی مرتبط سازد تا موضوع درس برای دانش‌آموزان جالب جلوه کند.
٣- استفاده از محرک های متنوع: منظور از محرک در اینجا حرکات بدن معلم و تن صدای اوست. معلم می‌تواند در هنگام تدریس از روش‌هایی مانند جنباندن سر، تکان دادن سر، حرکات دست، دست به کمر گذاشتن و... استفاده کند تا بتواند موجب استمرار توجه دانش‌آموز به کلاس شود.
تغییر تن صدا هم یکی دیگر از روش‌های جلوگیری از خیالبافی است که موجب می‌شود توجه دانش‌آموز به کلاس و مطالب درسی جلب شود و فرصت خیالبافی و افکار رویایی را از آنها بگیرد.
۴- بخش پرسش و پاسخ: در این قسمت معلم سعی می‌کند که با طرح سوال فعالیت ذهنی دانش‌آموزان را به یک مسیر درست و هم جهت با فعالیت‌های کلاسی هدایت کند. قابل ذکر است که در این روش پرسش خوب بسیار مهم است زیرا می‌تواند دانش‌آموز را به توجه و یادگیری موثر راهنمایی کند. دو روش برای طرح سوال وجود دارد:
- سوال از یک نفر: اگر معلم حس کند که دانش‌آموزی به طور خاص درگیر خیالات خودش است می‌تواند با طرح پرسشی از او، باعث برگشتن ذهن او به کلاس شود.
- سوال از کلاس: اگر معلم حس کند فضای کلی کلاس طوری است که دانش‌آموزان تمرکز لازم را ندارند، می‌تواند با یک پرسش ناگهانی و غافلگیر کننده، حواس دانش‌آموزان را به مبحث مورد جمع کند. مثلا فرض کنید معلم تاریخ، در مورد یک مبحثی مربوط به اهرام ثلاثه و شیوه ساخت آن در مصر صحبت می‌کند اما چون موضوع یک مقدار خشک است، احساس می‌کند دانش‌آموزان تمرکز لازم را ندارند. بعد می‌تواند از دانش‌آموزان بپرسد: آیا می‌دانید که اهرام ثلاثه یکی از عجیب‌ترین ساخت‌های بشر دوران باستان است؟ مثلا اینکه موقعیت خاص ستاره‌ها را در حدود ۳۰۰۰ سال پیش نشان می‌دهد؟ و یا اینکه اگر گوشت را در داخل هرم‌هایی با ابعاد اهرام مصر و یا متناسب با آنها قرار دهیم، با وجود آنکه دو سوم از آب خود را از دست می دهد هرگز فاسد نمی شود. به نظر شما دلیل عجایب این اهرام چیست؟
٥- تشویق: تشویق یکی از راه‌های بسیار موثر برای جلوگیری از خیالبافی و حواس‌پرتی است که باعث می‌شود دانش‌آموز سعی و تلاش بیشتری در یادگیری از خود نشان دهد و در بحث‌های کلاسی به شکل موثرتری شرکت کند.
نوع تشویق براساس روند کلاس و تجربه معلم مشخص می‌شود. تشویق باید طوری باشد که باعث جلب توجه شاگردان، تسریع در آموزش و لذت‌بخش‌تر شدن کلاس درس بشود.
٦- جمع‌بندی دروس: جمع‌بندی باعث می‌شود که دروس ارائه شده به یک نتیجه مناسب و دقیق برسد و از پراکندگی فعالیت ها جلوگیری می‌کند.
٧- سکوت ناگهانی: این روش یکی از راه‌های بسیار موثر برای جلوگیری از خیالبافی است. اگر معلم احساس کند که دانش‌آموزان به درس توجه نمی‌کنند و درگیر رویاهای خود هستند با یک سکوت ناگهانی در میان تدریس که می‌تواند تا چند دقیقه هم طول بکشد، می‌تواند توجه دانش‌آموزان را دوباره جلب کند.
٨- استراحت: اگر معلم احساس کند که کلاس از تدریس خسته شده می‌تواند با استراحت دادن باعث شود تا دانش‌اموزان رفع خستگی کرده و با تجدید قوا برای ادامه تدریس آماده شوند. دقت داشته باشید که استراحت الزاما به معنای کاری نکردن نیست. راهای گوناگونی برای این کار وجود دارد مانند نظر‌خواهی از شاگردان، حضور و غیاب، صحبت از مسائل غیر درسی و مورد علاقه دانش‌آموزان و غیره.
بسیار خب! با روش‌های مقابله با خیالبافی در کلاس درس آشنا شدید. اکنون وقت آن است که روش مقابله با خیالبافی در کاری که انجام می‌دهید را پیدا کنید! به طور مثال میتوانید از روش «تشویق» بدون اینکه معلمی بالای سر شما باشد برای خودتان استفاده کنید! بدیهی است که خیالات به یکباره به آدمی هجوم می‌آورند و به قول قدیمی‌ها ممکن است رفتن در عالم هپروت ارادی و عمدی نباشد! اما بی‌شک بیرون آمدن از آن عمدی است! هر گاه متوجه شدید در حال خیالبافی هستید، بلافاصله آن را متوقف کنید و برای این توقف‌تان و سرک نکشیدن دوباره به تخیلات، یک جایزه تشویقی برای خودتان در نظر بگیرید!
در این درس عدم تمرکز حواس به دلیل خیالبافی و روش‌های مقابله با خیالبافی در کلاس درس را آموختید. این روش‌ها اغلب به معلم‌ها توصیه شده بود. اما اگر شما یک دانش‌آموز هستید، چگونه میتوانید در کلاس درس از حداکثر تمرکز بهره‌مند شوید؟
قبل از وارد شدن به کلاس مطالعه داشته باشید
یکی
از روش هایی که بهتر بتوانید حواستان را در کلاس متمرکز کنید درکلاس،
مطالعه قبل از کلاس به منظور کنجکاوی، کسب اطلاعات ساده و کوتاه ومقدماتی
است. بدین ترتیب اول از همه مطالبی که معلم در جلسات قبل تدریس کرده، به
دقت مرور کنید و بعد مطالبی که قرار است در جلسه پیش رو بیان شود را یک
نگاهی بیاندازید. این باعث می‌شود که حافظه بلند مدت شما به راحتی مطالب را
ذخیره کند.
دانش آموزانی که آشنایی کامل به موضوع جدید را ندارند گیج و سردرگم در حال گوش کردن به درس هستند و چون سابقه‌ای از آن در ذهنشان نیست، طبیعتا با دشواری میتوانند بر روی مبحث مورد تدریس تمرکز داشته باشند و ممکن است به سادگی حواسشان پرت شود. اما کسانی که از قبل بر مباحث درسی مروری داشته اند مطالب را به راحتی یاد می گیرند و میتوانند به بیان نظر خود بپردازند.
نکته آخر اینکه اگر در نزدیکی شما همکلاسی‌هایتان با هم در حال صحبت کردن هستند که باعث می‌شود تمرکز حواستان را بر هم بزنند، در این صورت میتوانید یا جای خود را عوض کنید یا از همکلاسی‌تان بخواهید که ساکت باشد.
خودتان را از لحاظ جسمی آماده کنید
تغذیه
مناسب، استراحت کافی و فعال بودن در کلاس می‌تواند به تمرکز شما کمک کند.
برخی از موارد اجسام باعث عدم تمرکز می‌شود مانند نامناسب بودن محل نشستن،
کم خوابی، سنگین بودن معده، گرسنگی و... .
اهمیت محل خود در کلاس درس
برای
اینکه از حواس‌پرتی در کلاس درس جلوگیری شود از لم دادن، تکیه دادن به
دسته صندلی و مواردی که موجب خستگی می‌شوند و تمرکز شما را برهم می‌زنند
دوری کنید! در کلاس باید به صورتی بنشینید که کمرتان صاف باشد و پاها و
دست‌های خود را کاملا در اختیار داشته باشید تا بتوانید با علاقه به
صحبت‌های معلم گوش دهید.
حسین شکری