اخلاق روزنامه‌نگاری و شهروند- روزنامه‌نگار

روزنامه نگاری مانند هر حرفه ی دیگری دارای اصول اخلاقی است که چارچوب اخلاق را در روزنامه نگاری مشخص می کند. هر رسانه ای براساس وظایف و همچنین قوانین کشوری که در آن پایه گذاری شده است، دارای منشور اخلاقی است که تمامی کارمندان آن رسانه موظف به پیروی از آن هستند.

جامعه ی روزنامه نگاران حرفه ای (SPJ) اصول اخلاقی را برای روزنامه نگاران منتشر کرده است که تا حدودی می توان آن را جهان شمول دانست و می توان از این اصول در رسانه های سراسر دنیا استفاده کرد. این اصول به صورت خلاصه در چهار دسته طبقه بندی می شوند:

• جستجوی حقیقت و انعکاس آن: یک روزنامه نگار باید همواره حقیقت را بازتاب دهد و خارج از دیدگاه های سیاسی، مذهبی و...، اخبار درست و صحیح را بدون هیچگونه تحریف و دستکاری به مخاطب خود ارائه دهد.
• حداقل ضرر و زیان: یک روزنامه نگار نباید برای تهیه ی خبر اجازه ی انجام هر کاری را به خود بدهد و دقت کند که در حین تهیه ی گزارش به حریم خصوصی دیگران وارد نشود.
• مستقل باشید: یک روزنامه‌نگار باید همواره مستقل باشد تا بتواند اخبار را به درستی منعکس کند. وی باید خود را وابسته به حزب، انجمن و یا گروهی نکند و هرگز نباید بر سر یک خبر معامله کند.
• پاسخگو باشید: یک روزنامه نگار باید خطاهای خود را بپذیرد و آنها را اصلاح کند و نسبت به آنچه منتشر می کند، مسئولیت پذیر باشد. در عین حال باید خطاهای غیراخلاقی دیگر رسانه ها را نیز منتشر کند.

اخلاق روزنامه نگاری در شهروند- روزنامه نگار
اخلاق روزنامه نگاری برای یک شهروند- روزنامه نگار تا حدودی با اخلاق روزنامه نگاری حرفه ای یکسان است، اما با توجه به اینکه شهروند- روزنامه نگار در استخدام یک رسانه نیست و در بسیاری موارد هیچ نام و نشانی در متن و یا تصویر تولیدی توسط وی یافت نمی شود، به همین دلیل اخلاق روزنامه‌نگاری تا حدودی دچار تغییر می شود.

خبر درست آری، شایعه خیر!
اولین و مهمترین اصل اخلاق روزنامه نگاری برای یک شهروند- روزنامه نگار، انتشار اخبار درست و عدم انتشار اخبار ساختگی و شایعه است. این بدان معناست که یک شهروند- روزنامه نگار باید خودش را موظف به انتشار اخبار درست و شفاف بداند و تا زمانی که از یک خبر مطمئن نشد، آن را بر روی اینترنت و یا هر خروجی دیگری قرار ندارد، زیرا در بسیاری موارد این اقدام باعث ایجاد شایعه های بی اساسی می شود که می تواند علاوه بر اینکه اعتبار و در موارد حادتر، آینده ی آن شهروند- خبرنگار را نابود کند، ممکن است باعث به خطر افتادن جان انسان ها نیز بشود.

احساساتی و جوگیر نشوید!
با توجه به اینکه اکثر شهروند- روزنامه نگاران دوره های حرفه ای برای کنترل خود در شرایط مختلف را نگذرانده اند، یکی از مواردی که در بین شهروند- روزنامه نگاران بسیار دیده می شود، انتشار اخباری احساساتی و در برخی موارد نادرست و خیالی است. اخباری که تنها به دلیل شرایط محیطی، فرد را احساساتی کرده است و وی خبری نادرست را منتشر کرده و یا آنکه آن را با بزرگنمایی بسیار زیادی منتشر می کند.

اول کمک رسانی، بعد خبررسانی
یکی از مواردی که در برخی از موقعیت ها، شهروند- روزنامه نگاران آن را فراموش می کنند، اطلاع رسانی به هر قیمتی است. مقصود این است که در برخی از حوادث مانند تصادف رانندگی و یا زلزله، اولین وظیفه‌ی هر انسانی کمک به دیگران است و سپس خبررسانی. به عنوان مثال فرض کنید که شخصی در اثر تصادف با یک خودرو بر روی زمین افتاده و وضعیت بحرانی دارد، در این لحظه براساس اخلاق روزنامه نگاری، یک شهروند- خبرنگار ابتدا باید به شخص مصدوم از هر طریق (مانند تماس با اورژانس) کمک کند و سپس از صحنه ی حادثه فیلم برداری کند.

مثال هایی از خبرهای نادرست شهروند- روزنامه نگار

• خبر فوت صاحب «ساندویج فروشی فریدون» که به «فری کثیف» معروف است، بدون هیچ تحقیقی به سرعت در فضای اینترنت پخش شد و کار به جایی کشید که خیلی‌ها در غم فوت او گریه کردند! اما چند روز بعد از انتشار این خبر، نادرست بودن آن ثابت شد و مشخص شد که این خبر بدون هیچ تحقیقی و تنها از روی هیجان زدگی منتشر شده است و صاحب این ساندویج فروشی در قید حیات است.
• چند روز بعد از اعلام نتایج دهمین انتخابات ریاست جمهوری، نامه ی محرمانه ی منتسب به صادق محصولی، وزیر کشور سابق ایران به آیت الله خامنه ای بر روی خروجی های شبکه های اجتماعی مختلفی قرار گرفت. در این نامه ادعا شده بود که همانگونه که آیت الله خامنه ای دستور داده بودند، با دستکاری آرا آقای محمود احمدی‌نژاد رئیس جمهوری اعلام شدند و در انتها نیز آمار واقعی نتایج انتخابات اعلام شده بود که در آن آقای میرحسین موسوی پیروز انتخابات بود، با سرعت زیادی در بین طرفداران آقای موسوی پخش شد. حال آنکه با کمی بررسی مشخص شد که این نامه کاملا جعلی است و با نرم‌افزار فوتوشاپ ایجاد شده است.
• خبر نادرست بیماری آیت الله خامنه ای در مهر ماه 1388 و با توجه به جو منفی ای که بر علیه رهبر ایران وجود داشت، به سرعت در فضای وب منتشر شد و کار تا بدانجا پیش رفت که برخی از شهروند- روزنامه نگاران از قطع امید از رهبر ایران و حتی مرگ وی خبر دادند. نادرستی این خبر چند هفته بعد از انتشار، با حضور آیت الله خامنه ای در مقابل دوربین ها کاملا روشن شد.
• در مهر ماه 1387، بر روی خروجی وب سایت iReport که گزارش های آن را شهروند- خبرنگاران تهیه می کنند، خبری مبنی بر سکته ی قلبی استیو جابز، رئیس شرکت اپل منتشر شد. انتشار این خبر در همان دقایق اولیه به سرعت منتشر و باعث سقوط 10 واحد از ارزش سهام اپل شد. این خبر دقایقی بعد از انتشار و مشخص شدن نادرست بودن آن از صفحه ی اول این وب سایت حذف شد.
• دقایقی بعد از روی دادن زلزله در هاییتی، تصویری با عنوان اولین تصویر از زلزله در هاییتی بر روی شبکه های اجتماعی مانند توییت پیک و توییتر منتشر شد. این تصویر که دارای کیفیت بسیار بالایی بود، شک برخی از روزنامه نگاران حرفه ای را برانگیخت و بعد از بررسی مشخص شد که این تصویر نادرست است و تصویری از زلزله در ژاپن است که در سال 2004 روی داده است.

یک شهروند- روزنامه نگار چگونه باید خبررسانی کند؟
با توجه به تمامی نکات و مثال هایی که گفته شد، یک شهروند- روزنامه نگار باید همواره خبر را در ابتدا بررسی کند. اگر خود وی شاهد عینی بود، که می تواند خبر را بدون تردید منتشر کند، اما اگر خبر را از طریق کسی و یا وب سایتی خوانده باشد، ابتدا باید آن را از طریقی مانند تماس با افراد مختلف بررسی و سپس منتشر کند.

علاوه بر این، همواره یک شهروند- روزنامه نگار باید از جوزدگی و احساساتی شدن دوری کند. به عنوان مثال اگر خبری مبنی بر درگیری در مقابل صدا و سیما را دریافت کرده است، ابتدا آن را بررسی و در صورت درستی، بدون بزرگنمایی منتشر کند. منظور از عدم برزگنمایی آن است که متن خبر حماسی گونه نباشد؛ به عنوان مثال: «درگیری در مقابل صدا و سیما شدید است، به ملت بپیوندید».
در نهایت باید گفت که مسئولیت پذیر بودن و دوری از احساساتی و جوگیر شدن دو موئلفه ی مهم در بعد اخلاق شهروند- روزنامه نگاری است.