درس پنجم- اسناد تجاری

در دنیای پیشرفته امروز می‌توان در معاملات به جای پرداخت نقدی و انتقال حجم زیادی از پول نقد از اسناد تجاری استفاده کرد.

با توجه به حجم بسیار زیاد تجارت در دنیای امروز، بدون استفاده از اسناد تجاری عملا تجارت امکان‌پذیر نخواهد بود.

اسناد تجاری، انواع مختلفی دارد. در این دوره آموزشی فقط در مورد سه نوع مهم آنها یعنی سفته، برات و چک بحث می‌شود.

 

مفهوم اسناد تجاری
در معنای عام اسناد تجاری به کلیه اسنادی گفته می‌شود که بین شرکتها و تجار رد و بدل می‌شود.

ولی به طور تخصصی به اسنادی گفته می‌شوند که که قابل نقل و انتقال هستند، متضمن پرداخت مبلغ معینی در زمان مشخصی هستند، به جای پول وسیله پرداخت قرار می‌گیرند و از مقررات قانونی ویژه‌ای پیروی می‌کنند.

 

چک
چک نوشته‌ای است که به موجب آن صادرکننده، وجهی را مسترد یا به دیگری واگذار می‌کند. صادر کننده چک باید حداقل معادل مبلغ چک در بانک موجودی داشته باشد. به طور کلی چک وسیله دریافت و پرداخت است و به جای پول نقد به کار می‌رود.

با توجه به قانون تجارت، محل و تاریخ صدور باید در چک قید شود و به امضای صادر کننده برسد. چک می‌تواند در وجه حامل یا حواله ‌کرد یا شخص معینی باشد.

چک دارای جنبه کیفری است. سهولت پیگیری و صدور حکم جلب، استفاده از چک را متداول کرده است.

 

سفته
سفته عبارت از سندی است که در آن امضا کننده تعهد می‌کند مبلغ مشخصی را در موعد معین یا عندالمطالبه در وجه حامل یا حواله کرد یا شخص معین کارسازی کند.

همانطور که تعریف بیان شد سفته تعهد پرداخت است و امضا کننده سفته متعهد می‌شود که مبلغ نوشته شده در آن را پرداخت کند. قید حواله کرد که قانون نوشتن آن را در سفته به همراه نام شخص پیش‌بینی کرده است به شخص دریافت کننده سفته این اختیار را می دهد که سفته را به دیگری انتقال بدهد. 

 

برات
برات عبارت از سندی است که به موجب آن صادرکننده از شخص معینی می‌خواهد که در زمانی معین، مبلغ معینی در وجه شخص ثالثیا در وجه حامل یا به حواله کرد او پرداخت کند. در هنگام صدور برات وجود سه نفر الزامی است:

• صادر کننده برات یا برات کش، یعنی کسی که برات را صادر و امضا می‌کند.
• قبول کننده برات یا برات گیر، شخصی که برات کش از او می خواهد که برات را پرداخت کند.
• دارنده برات یا برات دار، کسی که وجه برات باید به او پرداخت شود.

دارنده برات می‌تواند همان شخص صادرکننده برات باشد.

برات گیر تا زمانی که ورقه برات را ندیده و مسئولیت پرداخت آن را بر عهده نگرفته است، هیچ مسئولیتی در قبال دارنده برات نخواهد داشت. اما بعد از قبولی پرداخت، برات دارای ارزش قانونی می‌شود و در صورت عدم پرداخت، دارنده برات می‌تواند از طریق مراجع قانونی اقدام کند.

ثبت سفته در دفاتر حسابداری صادر کننده
دلایل مختلفی برای صدور سفته وجود دارد، مانند خرید نسیه کالا، انواع بدهی‌ها و یا اخذ وام و غیره. در دفاتر شرکت صادر کننده سفته هنگام صدور سفته، حساب اسناد پرداختی بستانکار می‌شود. به طور کلی اسناد پرداختی جزو بدهی‌های موسسه به حساب می‌آید.

مثال: شرکت سعیدی در تاریخ ۱۳۸۸/۳/۵ مبلغ ۸ میلیون ریال کالا به صورت نسیه از شرکت نوین صنعت خریداری کرد و یک فقره سفته سه ماه به این شرکت تحویل داد. این رویداد به این صورت در دفتر روزنامه شرکت سعیدی ثبت می‌شود:

 

ثبت سفته در دفاتر حسابداری دریافت کننده
افراد و موسسات ممکن است بابت فروش نسیه، وصول مطالبات یا اعطای قرض و یا پرداخت وام به کارکنان خود از طرف مقابل سفته بگیرند.

در دفاتر گیرنده سفته، حساب اسناد دریافتی بدهکار می‌شود. اسناد دریافتی جز دارایی‌های موسسه تلقی می‌شود.

مثال: با توجه به مثال بالا دریافت سفته در دفتر شرکت نوین صنعت به این صورت ثبت می‌شود:

 

سفته موجود در صندوق
سفته‌هایی که از دیگر شرکت‌ها دریافت می‌شود در صندوق شرکت نگهداری می‌شود.این سفته‌ها به عنوان اسناد دریافتی طبقه بندی و در صورت‌های مالی شرکت نشان داده می‌شود.

در صورتی که سر رسید این سفته‌ها از تاریخ ترازنامه یک سال کمتر باشد به عنوان اسناد دریافتی کوتاه مدت و اگر سر رسید آنها ار تاریخ ترازنامه بیشتر از یک سال باشد به عنوان اسناد دریافتی بلند مدت در ترازنامه شرکت نشان داده می‌شود.

 

تجدید یا تعویض سفته
ممکن است صادر کننده سفته بخواهد آن را برای مدت معینی تمدید یا آن را با سفته جدید تعویض کند.

برای مثال اگر شرکت سعیدی (در مثال قبل) بخواهد سفته موجود را با یک سفته سه ماهه دیگر تعویض کند، این رویداد به این ترتیب در دفتر روزنامه شرکت سعیدی ثبت می‌کند:

این رویداد در دفتر روزنامه دریافت کننده سفته یعنی شرکت نوین صنعت به صورت ثبت می‌شود:

می‌توان بابت تمدید سفته از ثبت حسابداری خودداری کرد و فقط تاریخ آن را در دفتر شرکت اصلاح کرد.

 

ارسال سفته به بانک جهت وصول
در اوراق سفته قسمتی برای انجام بانکداری تعیین شده است. در تاریخ سر رسید سفته، دارنده سفته می‌تواند وجه آن را از بانک وصول کند یا اینکه بدون رفتن به بانک وجه آن را از صادر کننده سفته گرفته و اصل سفته را به او تحویل دهد.

با توجه به مثال بالا در صورتی که شرکت سعیدی (صادر کننده سفته) وجه آن را به صورت نقد به شرکت نوین صنعت (دارنده سفته) پرداخت کند، ثبت این رویداد مالی در دفاتر روزنامه این شرکت‌ها به صورت زیر است:

ثبت در دفتر روزنامه شرکت سعیدی:

ثبت در دفتر روزنامه شرکت نوین صنعت:

 

فروش سفته به بانک(تنزیل سفته)
در بسیاری از کشورها دارندگان سفته می‌توانند آن را به بانک فروخته و وجه آن را از بانک دریافت کنند. با توجه به مدت باقی‌مانده به تاریخ سفته بانک مبلغی را به عنوان کارمزد از کل مبلغ سفته کم کرده و بقیه وجه را به دارنده سفته می‌پردازد. به این عمل تنزیل سفته می‌گویند.

لازم به ذکر است که اگر در تاریخ سر رسید سفته بانک نتواند وجه را از صادر کننده سفته دریافت کن، شخصی که سفته را در بانک تنزیل کرده باید وجه آن را به بانک بپردازد.

 

نکول سفته
اگر صادر کننده سفته در تاریخ سر رسید سفته از پرداخت وجه به هر دلیلی خودداری کند در این حالت گفته می‌شود که سفته نکول شده است. 

 

صدور سفته جهت تضمین
امروزه یکی از موارد استفاده سفته در مراودات تجاری استفاده از آن برای تضمین قرارداد‌ها، وامهای دریافتی و به طور کلی تعهدات است. اگر سفته به عنوان تضمین از شخص یا موسسه‌ای دریافت شود در دفاتر به عنوان بدهی ثبت نمی‌شود و تحت عنوان حساب‌های انتظامی ثبت می‌شود.

حساب‌های انتظامی حالت آماری داشته و جزو بدهی‌ها و یا دارایی‌های شرکت محسوب نمی‌شوند.

مثال: شرکت سعیدی بابت تضمین تعهدات خود به شرکت ایران مبین در تاریخ ۱۰/۴/۱۳۹۰ سفته‌ای به مبلغ ۹ میلیون ریال صادر کرده و به شرکت ایران مبین تحویل داده است. مدت این قرارداد تا تاریخ ۱/۸/۱۳۹۰ است. این رویداد به این صورت در دفتر روزنامه ثبت می شود:

در صورتی که شرکت سعیدی تعهدات خود را در زمان مقرر انجام دهد، در پایان قرارداد سفته به این شرکت مسترد خواهد شد و به صورت زیر در دفتر روزنامه شرکت به ثبت می‌رسد:

 

چک، سفته و برات چه تفاوت‌هایی با هم دارند؟
هر کدام از این اسناد تجاری ویژگی‌های منحصر به خود را دارند که آن را از بقیه متمایز می‌کند.

تفاوت چک با برات و سفته در این است که صادر کننده چک باید وجه مورد نظر را در نزد بانک سپرده داشته باشد تا بتواند نسبت به صدور چک اقدام کند. در حالی که این موضوع در مورد سفته و برات مصداق ندارد و وجه آنها را می‌توان بعدا تامین کرد.

چک نباید مدت دار باشد ولی سفته و برات می‌تواند به صورت مدت دار صادر شود. چک بر خلاف سفته و برات که وسیله اعتبار هستند، فقط وسیله دریافت و پرداخت است و در واقع به جای پول نقد به کار می‌رود.

به طور خلاصه تا به حال ثبت‌های زیر را آموختیم: