دقت و انصاف

اگر مخاطب شما نتواند به دقت و درستی اطلاعات شما اطمینان کند روزنامه نگار موفقی نیستید. این اطمینان از آنجا به دست می آید که مخاطبان در تجربه های خواندن، دیدن و شنیدن گزارش های شما دقت شما در بیان بی طرفانه ی حقیقت را به تجربه آزموده باشند.

اهمیت دقت در فراهم آوردن اطلاعات به خصوص در موقعی است که گزارشگر می خواهد به مطالبی که با باورهای عمومی در تضاد هستند بپردازد. اطمینان خودِ گزارشگر به آنچه می گوید بهترین تضمین برای پذیرش عام آن است. این اطمینان باید بر اسناد و پژوهش هایی که او با وسواس انجام داده متکی باشد و در صورت لزوم گزارشگر بتواند با ارائه ی آنها و به شکلی مستند به مخاطبان مردد و مشکوک پاسخ های روشنی بدهد.

شما در گزارشی که تهیه کرده اید برای هر نکته و ادعایی که می کنید باید دلائل محکم و مستندی داشته باشید و اطلاعات پشتیبان برای آنچه می گوئید را به روشنی و صراحت با مخاطب در میان بگذارید. نحوه ی ارائه ی این اطلاعات و دقت بیان آنها و پرهیز از مبهم گویی و اشارات نادقیق در گزارشگری اهمیت زیادی دارد.

تفکیک بین دانسته های مستند و آنچه به قرینه برای گزارشگر روشن شده باید مشخص و صریح بیان شود. تکرار و گفتن بدیهیات هم در گزارشگری حرفه ای جایی ندارد. درستی و دقت منابع خودتان را باید پیش از نقل قول از آنها ارزیابی کرده باشید و تا جای ممکن اشاره ها و توضیح های آن منابع را با اسناد و مدارک احتمالی در آن زمینه و یا مشاهدات عینی خودتان سنجیده باشید.

در این راه باید همه ی نکات مورد اشاره ی خودتان را بررسی کنید و هیچگاه به دلیل تجربه ای که از درست گوئی کسی در چند مرحله پیدا کرده اید به او اعتبار دائم به عنوان یک منبع موثق ندهید. هر کسی می تواند در بعضی موارد دانش و آگاهی کافی نداشته باشد یا اطلاعاتی را به غلط دریافت کرده باشد. اما روزنامه نگار امکان خیلی اندکی برای اشتباه کردن دارد. تکرار اشتباه از جانب او خیلی زود به از میان رفتن اعتبارش نزد مخاطب ها می انجامد.

بخش بزرگی از مسئولیت یک روزنامه نگار تشخیص دقت و انصاف منابع اطلاعاتی و بعد ارائه ی دقیق و منصفانه خبر یا اطلاعی است که از آنها دریافت کرده است. دستکاری یا بی دقتی در نقل آنچه از این منابع جمع آوری شده می تواند به منافع آنها یا آنچه درباره اش صحبت می کنند صدمه بزند و اشتباه روزنامه نگار برای آنها و نیز رسانه ای که گزارش را منتشر کرده، هزینه ی گزافی داشته باشد. چنین زیان هائی، ولو ناخواسته، در دادگاه ها قابل تعقیب اند.

گزارشگر باید دانسته ها و ندانسته های خودش را به مخاطب اعلام کند. اگر مطلبی می گوید که حتی از درستی اش اطمینان دارد اما مدرک لازم برای اثبات آن در صورت به چالش کشیده شدن را ندارد باید حتما به مخاطبان خود بگوید که خبر یا اطلاعی را که شما داده اید با در نظر گرفتن این نکته بشنوند.

در موقع جمع آوری اطلاعات گزارشگر باید با منابع خود صریح و روشن برخورد کند. نحوه ی استفاده از گفته های آنها را برایشان توضیح بدهد. اگر مثلا گفتگوئی را ضبط می کند اما قصد ندارد اصل گفته های آنها را به طور کامل در متن گزارش اش بگنجاند، یا اگر بریده هائی از حرفشان را استفاده خواهد کرد، باید پیشاپیش به آنها شرایط و نحوه ی استفاده از حرف ها را اطلاع دهد.

قصد گزارشگر کشف حقیقت است از راه همگذاری و برخورد آرا پیرامون یک مسأله. اما «حقیقت» مفهوم سیالی ست که به اعتقاد بسیاری از اهل نظر اصولا دست نیافتنی است. به همین دلیل است که در مدارس روزنامه نگاری بیش از پرداختن به «حقیقت» از تعهد روزنامه نگار به «دقت» و جستجوی زوایای مختلف یک رویداد با تعهد و مسئولیت صحبت می کنند.

حتی اگر مخاطبان شما با گزینه های شما از اطلاعات و نحوه ی همگذاری و پیوند آنها در تنظیم یک گزارش مخالف باشند نباید به هیچ وجه این شائبه که شما به قصد فریب آنها مطلبی را که نادرست یا غیرواقعی بوده در گزارش تان گنجانده اید، برایشان ایجاد شود.

برای اطمینان از این که کارتان را درست انجام می دهید خوب است که روش و میزانی برای خودتان در نظر بگیرید و به آن پابند بمانید:

• درستی و دقت همه ی منابع خودتان- اعم از مصاحبه ها یا اطلاعاتی که در اینترنت پیدا می کنید یا اسنادی که در اختیارتان گذاشته می شود- را ارزیابی کنید.
• سعی کنید تا حد ممکن به منابع دست اول دسترسی پیدا کنید و از نقل ها و مدارکی که به نقل از کس یا مدرکی که شما ندیده اید بیان شده، اتکا نکنید. اگر مثلا جائی در اینترنت اشاره به مدرکی هست که با موضوع کار شما مرتبط است، به جای نقل کردن آن به دنبال منبع اصلی بروید.
• وقتی با مطلبی در چند جای مختلف بر می خورید، تجسس کنید که آیا همه ی آن منابع از یک منبع اولیه آمده اند یا منابع اصلی متفاوت اند.
• به خصوص در مورد آنچه در اینترنت پیدا می کنید وسواس داشته باشید. امروز فن آوری های کامپیوتری امکان جعل و بازسازی قابل باوری از اسناد را برای همه فراهم کرده و دنیای مجازی پر از مطالب، صداها و عکس هایی است که دست ساز کسانی است که گاه به قصد تفریح و گاه برای منحرف کردن اذهان عمومی آنها را منتشر کرده اند.

یکی از روش های مفید در حفظ دقت و رعایتِ انصاف، دادن حق پاسخ گویی به کسان یا نهادهایی است که در گزارش شما، مستقیم یا از زبان کسانی که شما با آنها گفتگو کرده اید، مورد اتهام قرار گرفته اند.

باید همیشه بکوشید که پیش از انتشار یک گزارش پاسخ این افراد و نهادها را بگیرید. حق افراد به گفتگو نکردن با خودتان را هم باید محترم بدانید و مگر در مواردی که به دلائل موجهی برای آگاهی جامعه به نظر آنها نیاز دارید آنها را برای مصاحبه تحت فشار نگذارید. همیشه می توانید در گزارش تان به این نکته که کسی دعوت شما را برای گفتگو نپذیرفته اشاره کنید.

به کسانی که در یک گزارش با آنها مصاحبه می کنید اطلاعات کافی در مورد شکل گزارش، کسان دیگری که با آنها حرف زده اید، نوع صحبت هایی که مطرح است و هدف گزارش خودتان را بدهید.

باید با پشتکار و حوصله به دنبال اطلاعات باشید و پیش از تماس با منابع خودتان سوالات و نکاتی را که می خواهید به آنها بپردازید آماده کنید. زیاد بپرسید و بعد از گفتگو هم اطلاعاتی را که می خواهید از زبان کسی نقل کنید، دوباره با او مطرح کنید که نکته ای را به اشتباه نفهمیده باشید. هیچ وقت فکر نکنید که نباید زیاد سوال کنید. هر چه بیشتر کار خودتان و اطلاعاتی را که جمع آوری کرده اید مورد سوال قرار دهید، بخت این که اشتباه کنید کم می شود.

اگر به سند تازه ای دست پیدا می کنید که با داده های قبلی منبع شما تفاوت دارد، دوباره با آن منبع تماس بگیرید و درستی یا اشتباه این داده های تازه را با او یا آن موسسه مقابله کنید.

معرفی منابع تا حدی که مورد توافق آنها باشد و امنیت آنها را به خطر نیندازد برای ایجاد اطمینان در مخاطبان لازم است. اگر بنا به دلائلی شرطِ مخفی نگه داشتن هویت کسی را می پذیرید، به مخاطبان دلائل خودتان را بگوئید و به مصاحبه شونده فقط در حدود امکانات حقوقی خودتان برای مخفی نگه داشتن هویت او تعهد بدهید و تا آنجا که قانون را زیر پا نگذاشته اید به این تعهد پایند بمانید.

در استفاده از مدارک و اسناد همیشه به متن کامل و اصلی آنها مراجعه کنید. بسیاری از اوقات خلاصه هایی که از این مدارک تهیه می شود در جهت منافع تهیه کننده ی آن است و ممکن است به گوشه هائی از واقعیت، که احتمال مخالفت با آن بیشتر باشد، اشاره ای نکند.

اینترنت را به عنوان منبع اطلاعاتی به چشم یک دوستِ گهگاه دغل کار ببیند و آنچه در صفحات اینترنت و در ایمیل ها به دستتان می رسد را با وسواسی توام با تردید نگاه کنید.

مطالب خودتان را روشن و با زبان ساده و قابل فهم بگوئید. پیچیده حرف زدن ممکن است ذهن مخاطب را مشغول کند و بخشی از مطالب شما ناشنیده یا نافهمیده بماند. هدف شما دادن اطلاعات و آگاهی با بیانی ساده، روشن و مستقیم است. اگر حس می کنید که چیزی را نمی توانید به صراحت و روشنی بگوئید ممکن است دلیل اش عدم اطمینان شما به دانسته های خودتان در آن زمینه است.