درس هشتم- کلیات بازبینی متن، عنوان گذاری و صفحه بندی

این درس به ویراستاری اثر از منظر جمله بندی و آراستگی متن اختصاص ندارد و ما به طور جدی توصیه می‌کنیم که ویراستاری اثر را به یک فرد متخصص بسپارید. البته اگر خودتان در این زمینه تخصص دارید، می‌توانید آن را به دست بگیرید. ولی حداقل از ۱ یا ۲ نفر بخواهید تا متن شما را بازخوانی کنند.

آنچه در این درس به آن می‌پردازیم بررسی متن از منظر ایرادات املایی، عنوان گذاری برای مطالب یا فصل‌ها، صفحه بندی و حاشیه گذاری، انتخاب طرح روی جلد، و موارد مرتبط با ظاهر کتاب است.

 

بازبینی متن و نامگذاری
لطفاً وقتی نوشتن کتاب تمام شد، بی‌درنگ آن را منتشر نکنید. این تنها خواسته مهم ما در این بخش است. کاری نکنید که یک مبتدی بی‌تجربه به نظر برسید. بخش بازبینی مرحله‌ای از کار انتشار کتاب است که در آن توجه به موارد مختص کتاب الکترونیکی آغاز می‌شود.

بازبینی؛ پر واضح است که موقع نوشتن کتاب، تمام توجه شما معطوف به ثبت اثر و باقی ماندن در مسیر نگارش صحیح ایده‌ها است. بنابراین بعد از اتمام کار، باید کتاب را بازبینی کنید. بخوانید و دوباره بخوانید. ایرادات را چه ظاهری و چه ساختاری، بیابید.

متن، اصل کتاب است. اگر از آن نویسنده‌هایی هستید که خیلی به متن اهمیت می‌دهند، هر آن چیزی را که توجه مخاطب را از متن پرت می‌کند، کنار بزنید و مواردی را جلو بیاورید که به دیده شدن بخش‌های مهم کتاب کمک می‌کنند. کتاب‌های الکترونیکی بر روی نمایشگر‌ها (از کوچک گرفته تا بزرگ) مطالعه می‌شوند. برخی از این نمایشگر‌ها اصلاً کیفیت خوبی ندارند و مناسب این کار نیستند، بنابراین وظیفه شما این است که کار مخاطب را راحت‌تر کنید. برای این مورد، هم سعی کنید موجز‌تر بنویسید و هم بر روی ساده و مؤثر بودن ظاهر صفحات وسواس بورزید.

اما در سمت دیگر، اگر از آن دست نویسندگانی هستید که خلاصه نویس هستند، اطمینان حاصل کنید که بخش‌های مهم کتابتان به خوبی توضیح داده شوند. تصور کنید که اگر بخشی از کتاب نامفهوم باشد، تماس گرفتن با شما به آسانی پرسیدن یک سؤال در وبلاگ نخواهد بود. پس به اندازه کافی مطالب مهم را توضیح دهید.

از افرادی که به شما نزدیک هستند بخواهید اثر را مطالعه و نظراتشان را به شما منتقل کنند. در این مرحله بهتر است به افراد غیر آشنا اعتماد نکنید و کتاب را در خانه نگه دارید.

به دنبال بهبود باشید، نه کمال؛ در زمان بازبینی کتاب، دنبال این نباشید که یک اثر خارق العاده و از نظر کمال، مطلق را خلق کنید. بلکه به دنبال عبور از یک سطح کیفی خاص باشید که کتاب شما را قابل قبول کند. باور کنید که هرگز هیچ اثری به طور مطلق کامل نخواهد بود.

در مرحله بازبینی، یک عنوان عالی انتخاب کنید. اکنون وقت خوبی برای انتخاب عنوان کتاب است. بنا به چند دلیل: اول اینکه بازبینی ‏متن باعث می‌شود محتوای کتاب در ذهن شما تازه شود. دوم اینکه مطالعه آن از ابتدا تا آخر به شما یک چشم انداز جامع می‌دهد که در شروع نوشتن کتاب آن را نداشتید.

حالا که محتوای کتاب نهایی شده، متوجه خواهید شد که موقع نوشتن آن چقدر پیچ و تاب خورده‌اید و مواردی که از قبل انتخاب نشده بودند را در کتاب جای داده‌اید. بنابراین اگر در ابتدای نگارش کتاب عنوان روی جلد را انتخاب می‌کردید، احتمالاً در مرحله بازبینی به تغییر آن قانع می‌شدید. در نظر داشته باشید که اگر ویراستار مستقلی برای کتاب انتخاب کرده‌اید، می‌شود از او هم برای انتخاب عنوان کمک گرفت.

عنوان ایده آل (به علاوه یک جایگزین)؛ عنوان ایده آل عنوانی است که فقط در چند کلمه، ایده و محتوای اصلی کتاب را به مخاطب منتقل کند. متأسفانه همیشه انتخاب چنین عنوانی آسان نیست، بنابراین در صورتی که این مرحله فرساینده شد، یک عنوان طولانی‌تر انتخاب کنید. شاید بعداً عنوان نهایی به ذهنتان خطور کرد. ولی در هر دو صورت، یادتان باشد که مخاطب هدف، باید با دیدن عنوان کتاب جذب ایده و محتوای آن شود.

انتخاب اندازه صفحه؛ معمولاً کتاب‌های الکترونیکی چاپ نمی‌شوند، ولی اگر بنا را بر این بگذاریم که قرار است چاپ شوند، به احتمال زیاد روی برگه‌های A4 خواهند نشست. بنابراین بهترین انتخاب می‌تواند A4 باشد که برای تبلت‌های ۱۰ اینچی هم مناسب خواهد بود. البته ما با آموزش طرز ساخت نسخه ای پاب، این امکان را برای شما فراهم کرده‌ایم که بدون نگرانی از ابعاد یا نسبت نمایشگر، نسخه مناسبی از کتاب خود تهیه کنید. ولی در صورتی که خواستید برای تبلت‌های ۷ اینچی یا تلفن‌های هوشمند نسخه PDF درست کنید، می‌توانید ابعاد تقریبی ۸ تا ۸.۵ سانتی متر برای عرض و ۱۱ تا ۱۲ سانتی متر برای طول صفحات را انتخاب کنید. اندازه فونت را هم باید به طور تجربی و بسته به نوع فونت، از طریق آزمون و خطا مشخص کنید.

فرمت یکسان برای تمام صفحات؛ فرمت تمام صفحات باید یکسان باشد. تنها استثنا می‌تواند صفحه اول هر فصل باشد که بهتر است در نسخه PDF برای آن Header و شماره صفحه تعبیه نشود. در عین حال بهتر است شماره صفحات را در یک سمت درج کنید و مثل کتاب‌های چاپی آنها را یکی در میان در داخل و بیرون صفحه قرار ندهید. علت این کار، گیج نکردن مخاطب است تا همیشه بداند که شماره صفحه در کدام قسمت قرار دارد. برای نسخه ePub هم که نیازی به هدر و سایر موارد نیست و در درس‌های بعدی به طور مفصل به آن خواهیم پرداخت.

حاشیه‌های سفید را با دست و دلبازی انتخاب کنید. فکر نکنید که چون کتاب شما از نوع الکترونیکی است، باید تمام صفحه را پر از متن کنید. خیر! حاشیه مناسب در بالا و پایین صفحه برای قرار دادن شماره صفحات و پاورقی‌ها الزامی است. برای حفظ تناسب هم که شده، باید در چپ و راست حاشیه مناسبی قرار دهید. ۲ تا ۲.۵ سانتی متر می‌تواند حاشیه مناسب برای صفحه تلقی شود.

از ویرایشگر «ای پاب» استفاده کنید. بعد از اینکه طرز ساخت نسخه «‌ای پاب» را برای شما آموزش دادیم، با برنامه‌ای به نام Sigil آشنا خواهید شد که برای ویرایش نسخه «‌ای پاب» کاربرد دارد. ترجیحاً برای ویرایش یا انجام تغییرات در نسخه پی دی اف بهتر است فایل اصلی را در محیط ورد دستکاری کنید ولی برای ای پاب از Sigil برخوردار هستیم.

فضای سفید دوست شما است. در اینجا منظور من از فضای سفید، حاشیه‌ها نیستند بلکه فضاهای بین متنی هستند. هم فضای بین متن و میان تیتر‌ها، و هم فاصله بین خطوط متن. باید بر اساس تجربه و نوع فونت انتخابی برای متن، این فواصل را با یک رویکرد ثابت در سرتاسر متن انتخاب کنید.

از اول تصمیم بگیرید که آیا می‌خواهید کتاب تجملی باشد یا خیر. این مورد بستگی مستقیمی به محتوای کتاب دارد. آیا کتاب شما یک کتاب جدی است یا یک کتاب نوگرا در مورد مسائل کاربردی؟ دلتان می‌خواهد کتابتان چطور به نظر برسد؟ آیا می‌خواهید نقل قول‌ها را در قالبی متفاوت از متن اصلی قرار دهید؟ آیا می‌خواهید عکس‌ها کادر داشته باشند؟ این‌ها مواردی است که به طراحی کتاب مربوط می‌شود و بهتر است با یک طراح خبره در این مورد مشورت کنید.

توجه ویژه‌ای به عکس‌ها داشته باشید. اگر از عکس در لا به لای متن استفاده می‌کنید به کیفیت آن توجه ویژه‌ای نشان دهید. اگر عکس‌ها را خودتان تهیه می‌کنید مطمئن شوید که استانداردهای عکاسی در آنها لحاظ شده باشد و اگر از جای خاصی آنها را می‌خرید نیز مطمئن شوید که منحصر به کتاب شما خواهند بود.

 

صفحاتی که باید در کتاب وجود داشته باشند
کتاب‌شناسی؛ حتماً صفحه کتاب‌شناسی را در ابتدای تمام کتاب‌ها مشاهده کرده‌اید. کتاب شما هم باید یکی داشته باشد.

اطلاعات مربوط به حق استفاده از محتوا (کپی رایت)؛ کتاب که منتشر می‌شود حاصل کار دنباله دار شما در زمینه ترجمه یا تألیف است. بنابراین مطمئن شوید که اعلانی شفاف به مخاطبین ارائه می‌کنید تا در صورت سوء استفاده از متن شما، امکان پیگیری وجود داشته باشد.

درباره مؤلف؛ یک بیوگرافی مختصر از خودتان، در پایان کتاب یا ابتدای آن می‌تواند شناسنامه کاری شما به حساب آید. همچنین می‌توانید آدرس وب سایت خود را برای آشنایی بیشتر مخاطبین در این بخش قرار دهید.

سپاسگزاری و ارجاعات؛ اگر کسی در نوشتن کتاب یا جمع آوری اطلاعات به شما کمک کرده یا متونی را از منابع دیگر استفاده کرده‌اید، باید آنها را نیز در کتاب بیاورید. ممکن است منابع کمکی شما زیاد باشند، راهی نیست جز آنکه تمام آنها را مورد اشاره قرار دهید.

 

طراحی جلد برای کتاب
حتماً این جمله معروف را شنیده‌اید که «مردم از روی جلد درباره متن کتاب قضاوت می‌کنند.» به هر حال نمی‌شود گفت که این واقعیت محض است ولی مسلماً اشاره‌ای به یادماندنی به اهمیت طراحی جلد کتاب است. شما می‌توانید خودتان به طراحی جلد بپردازید یا اینکه از خدمات آنلاین برای این مورد استفاده کنید. البته بهترین انتخاب، برگزیدن یک طراح جلد حرفه‌ای است که بتوانید با او به اندازه کافی رایزنی و ایده‌های خود را به طرح منتقل کنید.

 

کتاب را تست کنید
این مورد را اینجا ذکر می‌کنیم و انتظار داریم در انتهای تهیه نسخه نهایی کتاب الکترونیکی خود نیز آن را رعایت کنید. وقتی همه چیز را کنار هم چیدید، مطمئن شوید که تمام اجزاء صحیح و سالم هستند و ایرادی در ظاهر و باطن کتاب وجود ندارد.