درس نهم- تعادل در بازار

تا به حال از عرضه و تقاضا به تنهایی سخن گفتیم، حال باید از مفهومی مهمتر سخن بگوییم. آن مفهوم، مفهوم تعادل است. تعادل وضعیتی است که عرضه و تقاضا در تناسب با یکدیگر به سر می برند. به عبارت دیگر نقطه تعادل بازار نقطه ای است که مقدار عرضه و تقاضا با یکدیگر برابر می شوند و مازاد یا کمبودی در بازار وجود ندارد.

در واقع اگر نمودار عرضه و تقاضا را بر روی یک چارت قرار دهیم، نقطه تعادل نقطه ای است که این دو منحنی یکدیگر را قطع می کنند. قیمت تعادل قیمتی است که در آن میزان و عرضه و تقاضا با یکدیگر برابرند. کمیت تعادل کمیتی است که در آن میزان عرضه و میزان تقاضا با یکدیگر برابرند. قیمت تعادل و کمیت تعادل در شکل زیر به ترتیب با *p و *q نشان داده شده اند.

قیمت تعادل را گاه قیمت تسویه بازار (Market Clearing Price) هم می خوانند چرا که در این قیمت همه راضی هستند. فروشندگان هر آنچه می خواسته اند را فروخته اند و خریداران هر آنچه می خواسته اند را خریده اند. به عبارت دیگر قیمت تعادل قیمتی است که در آن خریداران می خواهند و می توانند دقیقا به آن میزان از کالا بخرند که فروشندگان می توانند و می خواهند از آن کالا بفروشند.

چگونه می توانیم قیمت و کمیت تعادل را بیابیم؟ بگذارید با یک مثال عددی مسئله را توضیح دهیم.

فرض کنید در یک بازار معادله های عرضه و تقاضا به شکل زیر هستند.

Demand: Qd=120-2P

Supply: Qs=P

قیمت تعادل چقدر است؟

خوب یک بار دیگر به منحنی نگاه کنید، قیمت تعادل در کجا واقع شده است؟ پاسخ این بود که قیمت تعادل نقطه ای است که در آن میزان عرضه و میزان تقاضا با هم برابر هستند. به عبارتی برای به دست آوردن قیمت تعادل باید این معادله را حل کنیم.

Qd=Qs

در بالا داریم که Qd=120-2P و Qs=P. بنابراین قرار می دهیم:

P=120-2P --> 3P=120 --> P=40

بنابراین قیمت تعادل برابر است با ۴۰ دلار.

کمیت تعادل چقدر است؟

حال که قیمت تعادل را به دست آوردیم می توانیم کمیت تعادل را از طریق قرار دادن قیمت تعادل در معادله عرضه یا تقاضا به دست بیاوریم.

اگر ۴۰ را در معادله تقاضا بگذاریم، کمیت تعادل را برابر با ۴۰ می شود. می توان همین کار را با استفاده از معادله عرضه انجام داد.

عملکرد فروشندگان و خریداران به صورت طبیعی بازار را به سمت نقطه تعادل هدایت می کند. یعنی هر گاه بازار از نقطه تعادل خارج شود، دوباره به سمت یک تعادل حرکت خواهد کرد. برای درک اینکه چرا این اتفاق می افتد، بگذارید مسئله را بهتر برسی کنیم. فرض کنید قیمت کالا بیشتر از قیمت تعادل در نظر گرفته شده باشد. در اینجا قیمت تعادل با P2 نشان داده شده است و قیمت کالا با P1. به عبارتی فرض کنید داریم:

P1>P2

در این شرایط چنان که بر روی نمودار مشخص است، میزان عرضه از میزان تقاضا بیشتر خواهد بود. به چنین شرایطی، شرایط وجود مازاد در بازار گفته می شود. یعنی کالا یا خدمات به میزان زیاد در بازار وجود دارد اما خریداری برای آن وجود ندارد. در چنین شرایطی طبیعی است که فروشندگان از قیمت کالا بکاهند تا خریداران راضی شوند از آنان کالا بخرند.

حال فرض کنید که قیمت کمتر از قیمت بازار باشد، به عبارتی در  حالتی باشیم که قیمت برابر با P3 باشد. چه اتفاقی خواهد افتاد؟

به نمودار نگاه کنید. یک خط افقی از روی نقطه P3 عمود بر منحنی قیمت رسم کنید تا نمودار عرضه و تقاضا را قطع کنید. در این شرایط میزان تقاضا از میزان عرضه بیشتر است. معنی این شرایط چیست؟

در این شرایط فروشندگان به میزانی که خریداران می خواهند و می توانند کالا بخرند کالا عرضه نمی کنند، به عبارتی ما در شرایط کمبود کالا به سر می بریم. در شرایط کمبود چه اتفاقی رخ می دهد؟ بله درست می گویید، قیمت بالا می رود.

چنان که در این دو مثال دیدیم، هر وقت بازار از شرایط تعادل خارج شود به سمت شرایط تعادل بر می گردد. شرط بروز این اتفاق البته این است که بازار آزاد باشد و این فروشنگان و خریداران باشند که با یکدیگر در تعامل هستند. هر قدر قیمت ها سریع تر متناسب با میزان عرضه و تقاضا تغییر کنند بازار سریع تر به حالت تعادل می رسد. قانون عرضه و تقاضا بیان می کند که قیمت در واقع ابزاری است که میزان عرضه و تقاضا را به شرایط تعادل بازار رهنمون می سازد.

در بحث قبلی شرایطی را بررسی کردیم که منحنی عرضه و تقاضا تغییر نمی کند و فقط صحبت از تغییر در قیمت به میان آوردیم. حال می خواهیم شرایطی را بررسی کنیم که منحنی های عرضه و تقاضا تغییر می کنند. بگذارید برای یادآوری نگاهی کوتاه به درس های جلسات قبلی بیندازیم.

تغییر در این متغیر	متغیر
حرکت در امتداد خط تقاضا	قیمت
منحنی تقاضا جا به جا می شود	درآمد
منحنی تقاضا جا به جا می شود	قیمت در کالاهای مرتبط
منحنی تقاضا جا به جا می شود	پیش بینی آینده

چنانکه می بینید با تغییر برخی شرایط ما شاهد تغییر در منحنی عرضه یا تقاضا خواهیم بود. وقتی درآمد افراد زیاد می شود، منحنی تقاضا به سمت راست جابه جا می شود. وقتی درآمد افراد کم می شود، این منحنی به سمت چپ جابه جا می شود.

افزایش قیمت کالای جایگزین، منحنی تقاضا را به سمت راست و کاهش قیمت آن، منحنی تقاضا را به سمت چپ جابه جا خواهد کرد. افزایش قیمت کالای مکمل موجب جابه جایی منحنی تقاضا به سمت چپ و کاهش قیمت کالای مکمل، موجب جابه جایی منحنی تقاضا به سمت راست خواهد شد.

یا اگر قیمت مواد اولیه کاهش یابد، منحنی عرضه به سمت راست جابجا شده و عرضه افزایش می یابد چرا که عرضه هر واحد کالا سوددهی بیشتری خواهد داشت.

وقتی می خواهیم تاثیر یک تغییر یا اتفاق را بر تعادل بازار بررسی کنیم می بایست این کار را در سه مرحله انجام بدهیم:

۱- نخست، باید تصمیم بگیریم که آیا آن اتفاق یا تغییر موجب جابه جایی منحنی تقاضا، منحنی عرضه یا هر دوی آنها می شود.

۲-سپس باید تصمیم بگیریم که آیا آن اتفاق منحنی را به سمت راست جابه جا می کند یا به سمت چپ.

۳- در مرحله سوم با رسم منحنی عرضه و تقاضای جدید می توانیم معین کنیم که این اتفاق چه اثری بر قیمت و کمیت تعادل خواهد داشت.

در درس بعدی سه حالت کلی تغییرات را به عنوان مثال بررسی خواهیم کرد.