درس ۱- انواع تمرکز، اثرات تمرکز

به دوره تازه درسنامه خوش‌ آمدید! ممکن است شما یک دانش‌آموز،‌ دانشجو، کارمند، عکاس و یا یک معلم باشید. ممکن است تحصیلات دانشگاهی نداشته باشید اما مثلا به مطالعه رمان علاقه داشته باشید اما از نداشتن تمرکز در حین مطالعه و تکنیک‌های آموزش و فهم بهتر، رنج می‌کشید.

تحقیقات بسیاری نشان داده که عدم موفقیت بسیاری از دانش‌آموزان و دانش‌جویان، نه کمبود هوش، که ضعف در تقویت حافظه و حواس و عدم تمرکز در مطالعه است.

اگر این دسته از دانش‌آموزان و دانشجویان به این باور برسند که تمرکز حواس در حین مطالعه، کلید اصلی درک و فهم درست محتوای درسی‌ است، شاید وضعیت آموزشی بسیار بهتری داشته باشند! بدون داشتن تمرکز کافی در حین مطالعه، ممکن است درک محتوایی که زمان خیلی کمی را لازم دارد، از شما ساعت‌ها زمان بگیرد و در نهایت نتیجه‌ای هم از مطالعه حاصل نشود.

بدین منظور فراگرفتن روش‌هایی که کمک می‌کند تمرکز و تکنیک‌های مطالعه درست افزایش پیدا کند، بسیار ضروری به نظر می‌رسد.

می‌توانیم تصور کنیم در عصری که «انفجار اطلاعات» خوانده می‌شود، برای افزایش آگاهی و دانش خود، و در عین حال عقب نماندن از قافله هزاره سوم، نیاز به مطالعه هر چه بیشتر در زمینه تخصصی خودتان و یا دیگر علاقه‌یتان دارید.

بدین منظور تیم درسنامه بر آن شده این دوره را که بسیاری از کارآموزانش به آن نیاز دارند را تنظیم کند.

این دوره، تکنیک‌های تمرکز را با تکیه بر شیوه‌های تمرکز در مطالعه به شما آموزش می‌دهد اما این به معنای آن نیست که تمرکز در کارهای دیگر ضرورت ندارد. با خواندن این دوره نه تنها روش‌هایی را برای مطالعه صحیح و عمیق می‌آموزید، بلکه یاد می‌گیرید که برای انجام هر کاری، با نهایت تمرکز و دقت آن کار را به سرانجام برسانید.

پیشنهاد می‌کنیم برای فهم بهتر این دوره، نکات خیلی مهم (بخصوص تکنیک‌ها و روش‌هایی که سازگاری بیشتری با خصوصیات فردی شما دارند) را یادداشت کنید که در پایان بتوانید از آنها بهره ببرید.

 

اثرات تمرکز
تحقیقات بسیاری نشان داده که کسانی که در کارهایشان تمرکز می‌کنند، نه تنها بازدهی آن کار به طور فزاینده‌ای بالا می‌رود، که قابلیت این را دارند تا به واسطه تمرکز، نقاط ضعف خود را به نقاط قوت تبدیل کنند.

تمرکز فکر با قدرت یادگیری در ارتباط است. به این معنی که هر قدر تمرکز بالا باشد، درک، دقیق‌تر و عمیق‌تر و یادگیری سریع‌تر انجام می‌گیرد. به طور کلی می‌توان گفت که تمرکز اعتماد به نفس را بالا می‌برد و روی هر چیزی تمرکز کنید در همان زمینه رشد می‌کنید.

اساس زندگی توجه است. توجه شما به هر چیز جلب شود قلب‌تان نیز به همان سو می‌رود. جهت دادن توجه به فعالیت‌های پرارزش‌تر و کم توجهی به فعالیت‌های کم ارزش می‎تواند برای رسیدن به هدف‌تان شما را یاری کند. بر فعالیت‌های بی‌ارزش تمرکز نکنید.

مهم‎ترین اثرات تمرکز فکر عبارتند از:

- تصمیم گیری سریع: فردی که دارای قدرت تمرکز در افکارش را دارد، می‌تواند به سرعت عمل فوق‌العاده‎ای دست بزند  و در مقابل حوادث در زمانی کم، عکس العمل خوب و کاربردی از خود نشان دهد.

- تقویت قدرت یادگیری: فردی که دارای تمرکز قوی باشد مطالب را سریع و منظم به خاطر می‌سپارد و در موقع نیاز آن را به کار می‌گیرد. حافظه خوب به فرد توانایی این را می‌دهد که مطالب را سریع به خاطر بسپارد و در موقع لزوم از آن به راحتی استفاده کند.

- هدفمند بودن: زیر بنای انجام هر کاری، داشتن هدف در آن کار است. تمرکز فکر باعث می‎شود فرد خود را از این که سر دو راهی گیر کند نجات دهد و دارای مقصدی مشخص باشد‎، یعنی افکار هدفمند می‎شود.

- تقویت قدرت استدلال: فردی که کاملا تصمیم خود را می گیرد، کمتر افسوس می خورد و احساس پشیمانی می‎کند و تصمیماتی که می‎گیرد منطقی‌تر و با دلیل می‌تواند باشد. 

- تسلط بر احساس‎ها و هیجان‎ها: افرادی که تمرکز قوی دارند، می‎توانند تسلط کاملی بر روی احساسات و هیجان‌هایشان داشته باشند. فرد خود را نمی‎بازد، عصبانی نمی‎شود و در هر حال از آرامش برخوردار است.

- کسب آرامش: افراد متمرکز، از آرامش روحی و روانی برخوردار هستند. این افراد، به جای اینکه از حوادثی که در اطراف اتفاق می‎افتد ناراحت و نگران شوند، در کمال  آرامش و نظم آن مشکلات را پشت سر می‎گذارند.

- صرفه جویی در وقت و انرژی: افرادی که تمرکز قوی دارند هیچوقت انرژی و زمانشان را صرف فکرهای بیهوده و مغشوش نمی‌کنند؛ هر فکری که در ذهن دارند واضح و مشخص است و تک تک آنها به نتیجه می‎رسد و این برای این افراد ارزشمند است.

- درک احساسات و اعمال دیگران: افرادی که دارای تمرکز هستند، به اعمال و رفتارهای دیگران شناخت کافی دارند. فردی که توانایی تمرکز فکری ندارد، انتخاب‌هایش را هم ناآگاهانه انجام می‎دهد، در عوض افرادی که دارای تمرکز فکر هستند، رفتار دیگران کمتر می‌تواند باعث خشم و عصبانیت آنها شود.

- آسان شدن کارها: ظرفیت و فعالیت‌های مغز با حواس‎پرتی کاهش می‎یابد. اگر می‎خواهید کار خود را با زحمت کم و در کوتاه‌ترین زمان به نتیجه‌ای مطلوب برسانید باید حواستان را روی آن متمرکز کنید. تمرکز، قدرتی تازه‌ای به شما می‎دهد که برای انجام کارهایتان علاقه داشته باشید.

 

تمرکز و انواع آن
پیش از آنکه به تکنیک‌های تمرکز در مطالعه بپردازیم٬ نخست باید با انواع تمرکز آشنا شویم. در زیر بخش‌بندی‌هایی از تمرکز بر کارهای گوناگون آورده شده است. اگر چه این دوره با تکیه بر تمرکز بر مطالعه نوشته شده، اما تمرکز به شیوه‌های مختلفی بخش‌بندی می‌شود که دانستن آن برای پیش از تلاش ارادی برای تمرکز ضروری به نظر می‌رسد:

تمرکز ساده و تمرکز دشوار
می‌توان تمرکز را به دو بخش اصلی ساده و دشوار تقسیم کرد. بارزترین مثال آن که برای همه ما اتفاق افتاده، تفاوت بین خواندن یک کتاب شیمی و یک کتاب پلیسی است. مطالعه یک کتاب شیمی، از آنجا که نیاز به فهم کامل و تجزیه و تحلیل دارد، به سرعت مغز را خسته می‌کند و اجازه تمرکز را می‌گیرد.

به همین دلیل پیشنهاد می‌شود که خواندن اینگونه کتاب‌ها را که تمرکز روی آن دشوار است، به صبح اول وقت یا شب و پیش از خواب موکول کرد. در حالی که خواندن کتاب پلیسی یا داستان کوتاه، همیشه لذت‌بخش است و با یک تمرکز ساده می‌توان به راحتی آن را ساعت‌ها خواند. چون این موضوعات هیچ‌ وقت احتیاج به تجزیه و تحلیل ندارند و انرژی کمتری نیاز دارند.

پس تمرکز بر روی موضوعاتی که حالت سرگرمی دارند همیشه آسان‌تر از موضوعات درسی و جدی هستند.

تمرکز ارادی و تمرکز غیر ارادی
آیا تا به حال موضوعی آن قدر برایتان مهم بوده که حتی با وجود خستگی بسیار و داشتن افکار پریشان، خود را با تلاش بسیار روی آن موضوع متمرکز کنید؟

به این نوع تمرکز که تمام نیروی خود را با اراده‌ای قوی بر روی چیزی قرار می‌دهید، تمرکز ارادی گفته می‌شود. از مطالعه شب امتحان و تلاش برای تمرکز بر روی محتوای درسی می‌توان به عنوان یک نمونه از تمرکز ارادی نام برد.

در حالت برعکس آن نیز تمرکز غیر ارادی قرار دارد. در این حالت شما بیشتر به وسیله اشتیاق و تمایلات درونی خود فکر و ذهن‌تان را روی مسئله خاص متمرکز می‌کنید. این نوع تمرکز را می‌توان هنگام لحظات هیجانی مانند ترس و خشم به خوبی حس کرد. زمانی که از موضوعی به شدت عصبانی هستید، نمی‌توانید به جز آن به چیز دیگری فکر کنید. یا اینکه وقتی که به صورت ناگهانی از صدای بلند می‌ترسید، به طور ناخودآگاه همه فکر خود را به مساله صدا و منبع آن متمرکز می‌کنید.

تمرکز سریع و تمرکز طولانی
از دیگر بخش‌بندی‌های تمرکز می‌توان به تمرکز سریع و تمرکز طولانی مدت اشاره کرد. تمرکز سریع همانطور که از اسمش پیداست، مدت زمان محدودی است که می‌تواند ارادی یا غیر ارادی باشد. به عنوان نمونه، تمرکز بر روی یک نقاشی و لذت بردن از آن یک نوع تمرکز سریع است،‌ اما تمرکز بر روی کتاب‌های درسی از آنجا که احتیاج به دقت و انرژی بیشتر و زمان طولانی دارد، یک نوع تمرکز «طولانی» محسوب می‌شود.

بسیاری از افراد، مشکلی با تمرکز فوری ندارند و به راحتی به آن دست پیدا می‌کنند. ولی تمرکز طولانی معمولا دشوار است و نیازمند تمرینات بیشتری است.