ابزارها و افزارها

رسانه را در زبان فارسی در برابر کلمه ی میدیا گذاشته اند. میدیا در اصل جمع کلمه ی مدیوم در زبان لاتین و به معنای واسطه ها است. یعنی ابزارهایی برای رساندن چیزی به چیز دیگر و به این معنی «رسانه»ها. اما امروز، چه در فارسی و چه در انگلیسی، این کلمه را به عنوان اسم مفرد یک ابزار رابط بین کسی که حرفی برای گفتن دارد و مخاطب او، استفاده می کنند. روزنامه، رادیو، تلویزیون و حالا اینترنت رسانه های عمومی اند و تلفن و نامه رسانه های خصوصی.

هر کدام از انواع رسانه ها به شکلی با مخاطب ارتباط برقرار می کنند، اما هدف مشترک شان ایجاد ارتباط میان گوینده/ سراینده/ تصویرگر (گزارشگر) و مخاطب و انتقال داستان یا روایتی واقعی یا تخیلی است که اولی می خواهد دومی را از آن مطلع کند. گزارشگری در اینترنت به گزارشگر امکان استفاده از قابلیت های چندین رسانه ی متفاوت را به طور هم زمان می دهد.

ما در این درس ها تمرکز کارمان بر روش های نقل داستان های واقعی یا به معنای متداول امروز گزارشگری/ خبرنگاری است. ابزارهای گوناگونی که در کار گزارشگری در اینترنت برای راوی فراهم اند از همه ی گونه های قبلی رسانه های عمومی (نشریه، کتاب، رادیو، و تلویزیون) متنوع تر است. در این رسانه امکان استفاده از متن، صدا، تصویر ساکن، و تصویر متحرک (ویدئو) چه به صورت مجزا و چه در ترکیب با یکدیگر فراهم است. هر یک از این ابزارها خواص ویژه ای دارند.

به طور کلی، متن ابزار مناسبی برای توضیح و تحلیل است. تصویرهای ساکن و متحرک و صدا برای روشن کردن و زنده کردن صحنه های وقایع و بیش از هر چیز برای مشارکت دادن مخاطب در ارزیابی رویدادها نقش دارد. از جمله ابزاری که برای آسان فهم کردن مطالب چه در نشریات چاپی و چه در تلویزیون و امروز در اینترنت به کار می رود، جدول ها و نقشه هائی است که در کنار متن ها ارائه می شود.

اما آنچه ویژه ی اینترنت و سرآغاز تحولی بنیادی در گزارشگری شده، وجود جستجوگرهای اینترنتی و امکانِ افزودنِ پیوست های مرتبط به یک گزارش و نیز قابلیت دو سویه کردن رابطه ی مخاطب و گزارشگر و تأثیرگذاری مستقیم مخاطب بر محتوای یک گزارش است.

در تهیه ی گزارش برای اینترنت یکی از مهم ترین کارهای گزارشگر انتخاب ابزار ارتباط اش است. همیشه لازم نیست که همه ی ابزارها را در یک گزارش اینترنتی به کار ببریم. اگر تحلیلی پیرامون علل سقوط نرخ سهام تهیه می کنیم، متن و جدول ها برای اطلاع رسانی کافیست. عکس یا ویدئو هر چند ممکن است در آرایش صفحه کمکی باشد، اما برای انتقال اطلاعات لازم نیست. یا اگر گزارش برای معرفی یک قطعه ی موسیقی است، احتمالا تکه ای از صدای آن بیش از هر توضیح و متنی گویا خواهد بود. برای این که بیشتر با کاربرد هر یک از این ابزارها در گزارش آشنا شویم کمی مفصل تر به هر یک می پردازیم.

متن بهترین وسیله برای دادن زمینه، سابقه و تشریح یک موضوع است. وقتی می خواهید انبوهی از اطلاعات را به مخاطب خود برسانید، بهترین راه ارائه ی آن به صورت نوشتار است. متن، ابزار اصلی ارتباط در کتاب، نشریه ها و رادیوست. مستقیما با دانش کاربرها و میل آنها به گرفتن اطلاعات سر و کار دارد و مستقیم و بی واسطه با ذهن آنها مربوط می شود. همه ی ما برای درک مطالب دشوار و سخت، فهم خواندنِ متنی در آن موضوع را ترجیح می دهیم.

متن به گزارشگر اجازه می دهد پیوست های مختلف به سوابق گزارش و احتمالا مطالب دیگران در همان زمینه یا اسناد قابل دسترسی درباره ی آن را نیز در اختیار کاربر قرار دهد. مثلا در تحلیل دلائل سقوط سهام، دادنِ پیوندی به سامانه ی بورس کشور و پایگاه اطلاعاتیِ روزنمای نرخ سهام مى تواند به کاربرها در پى گرفتن مسیر سقوط سهام کمک کند.

متن برای ارتباط دو سویه با مخاطبان هم به کار می آید. نظرخواهی از کاربران، و راه انداختن بحث ها و میزگردهای آنلاین، با توجه به تفاوت های فعلی در سرعتِ سرویس های اینترنت کاربران، از طریق نوشتار آسان تر است.

تهیه ی متن از تولید عکس، فیلم و پادکست کم هزینه تر و سریع تر است. حتی در گزارش هایی که با عکس، صدا و فیلم همراه هستند، داشتن متن در پیوند دادن آن عوامل و ارائه ی اطلاعات پایه ای کمک مؤثری است.

مهمترین نقش عکس در گزارشگری نشان دادن چیزهایی است که با کلام به سادگی منتقل نمی شود. نشان دادن شکل کسی که از او نقلی آورده شده یا عکس ویرانه ای که از یک ساختمان قدیمی بعد از آتش سوزی به جا مانده، نمونه های متداولی از کارآمدى عکس در یک گزارش اند.

عکس به خصوص در گزارش های ورزشی گاهی از تصویر متحرک هم مهم تر می شود. حتی در پخش زنده ی مسابقات ورزشی هم برای نمایش خیلی از لحظه های مهم بازی از تصاویر غیر متحرک استفاده می کنند. در عکس ما لحظه ای مشخص در زمان را ثبت می کنیم. برای نشان دادن لحظه ی رسیدن یک دونده به خط پایانی مسابقه، یا وارد شدن گل به دروازه یا وقوع یک خطا در جریان بازی این نوع تصویر گویاتر از تصاویر متحرک است. هر کدام از این صحنه ها در نمایش ویدئویی در چند ثانیه محو می شوند اما با عکس به مخاطب فرصت داده می شود که لحظه ی اصلی را با فرصت کافی مرور کند.

معمولا کاربران اینترنت به دیدن عکس در کنار متن علاقه دارند و  بعضی عکس ها هم به خودی خود و مستقل از متن و بخش های دیگر یک گزارش حاوی داستانی کامل اند. هر روز بخشی از وقت هر کاربر اینترنت به دیدن عکس ها و لحظه هایی می گذرد که دوستی از طریق ایمیل یا فیس بوک، دیدن اش را توصیه کرده است.

ویدئو و تصویر متحرک، مخاطب را به صورت مجازی در صحنه ی وقوع یک رویداد قرار می دهد. نزدیک ترین شکل به حضور در یک صحنه، تماشای ویدئوی زنده ی آن است. امروز حتا در بسیاری از گردهمایی های بزرگ برای حاضران در محل هم تصاویر ویدیویی از همان رویداد بر پرده های عظیمی در جلوی تماشاگران به نمایش در می آید تا اطلاعات دقیق تر و کامل تری از آنچه در جریان است را به حاضران نمایش دهد.

ویدئو مستقیما با عواطف کاربر درگیر می شود. متن، از وقوع یک سیل ویرانگر در پاکستان و ویرانی های آن صحبت می کند و با برداشت عقلانی مخاطب رو به روست. اما در ویدئو، ما او را شاهد صحنه های دلخراش ویرانی و گستردگی باورنکردنی سرزمین هایی که به زیر آب رفته می کنیم و به مشارکت عاطفی در یک حادثه می بریم.

گاهی پخش ویدئو حتی در وبلاگ های شخصی هم به صورت زنده است، اما امروز در یوتیوب و سایت های مشابه آن ما هر روز شاهد ویدئوهایی هستیم که شهروند- خبرنگارها با فاصله ی کوتاهی از وقوع یک حادثه در شبکه ی اینترنت می گذارند و بسیاری از اوقات بدون هیچ ضمیمه و حاشیه ای از متن و عکس و غیر آن در فاصله ی کوتاهی دست به دست می چرخند و گاهی به سرعت به شبکه های مهم خبری جهان هم راه پیدا می کنند.

قابلیت انتقال بدون واسطه ی اطلاعات در ویدئو آن را به تدریج به یکی از عوامل مهم گزارشگری در اینترنت تبدیل کرده است. البته معمولا ویدئوهایی که به عنوان بخشی از یک گزارش اینترنتی استفاده می شوند ساخت ساده تری در مقایسه با گزارش های تلویزیونی دارند و از نماهای ساده ای از صحنه ی وقوع یک حادثه، یا مصاحبه های مستقیم و بدون ویرایشی با شاهدان صحنه و امثال آن ساخته شده اند. تهیه ی ویدئوهای پیچیده تر و کامل تر برای گزارش های اینترنتی هنوز به دلیل هزینه و زمانی که برای این کار لازم است، چندان متداول نشده است.

صدا نیز می تواند بخشی از یک گزارش اینترنتی  باشد که مانند ویدئو گوشه هایی از یک گزارش را که در متن، قابل انتقال نیست با مخاطب درمیان می گذارد. یکی از برتری های صدا به ویدئو این است که مخاطب نباید تمام حواس اش را بر آن متمرکز کند.

گذاشتن یک مصاحبه به صورت یک باند صدا همراه با گزارش و شنیدن نوسان های صدای گوینده و صداهای پس زمینه اش می تواند از متنِ پیاده شده ی همان مصاحبه جذاب تر و رساتر باشد.

گزارشگری چندرسانه ای یا گزارشگری در اینترنت می تواند از همه ی ظرفیت های رسانه ای که در بالا بحث شد به طور جداگانه و یا در ترکیب استفاده کند. ضرورتی ندارد که ما یک داستان را به شکلی خاص ارائه کنیم.

می توان در کنار یک گزارش نوشتاری تکه ای ویدئو قرار داد، یا عکس ها را با صدای مصاحبه ترکیب کرد و یک آلبوم صوتی- تصویری ساخت؛ یا یک تکه ی ویدئو را با نشانی اینترنت یک پژوهش در همان زمینه همراه کرد. این ترکیب ها بسته به زمینه ی یک گزارش و توانائی های یک گزارشگر می تواند شکل های متعدد و متفاوتی پیدا کند.

همچنان که در ابتدا هم اشاره کردیم، انتخاب ابزار بیان یکی از شاخص های تعیین کننده ی کیفیت کار یک گزارشگر است که هم با موضوع گزارش و هم با موقعیت مخاطب و این که کیست و در چه شرایطی به این گزارش می پردازد ارتباط مستقیم دارد.