سنن اینترنت خوانی

همچنان که در نشریات چاپی شکل ظاهری و صفحه بندی آن در جلب مخاطب نقش دارد، در صفحات اینترنت هم نحوه ی همگذاری مطالب در کارکرد آنها تاثیر زیادی دارد. این تاثیر به دلیل یک تفاوت اساسی میان خوانش متن چاپی و اینترنتی بارزتر می شود. پژوهش ها می گویند که کاربران اینترنت، قبل و در جریان خواندن، بیشتر از این که متنی را کلمه به کلمه بخوانند، آن را مرور(اسکن) می کنند و از لابلای آن کلماتی خاص یا جمله هایی بلافاصله نظرشان را جلب می کند.

به همین دلیل است که توصیه هایی برای خوانش/ مرورِ آسان متن به گزارش نویسان اینترنتی می شود که:

• کلمات مهم را با استفاده از رنگ یا اندازه ی حروف و یا روش های دیگر برجسته کنند.
• با میان تیترهای مناسب مطلب را تقسیم کنند.
• با فهرست های نقطه ای، نکات برجسته را مشخص کنند.
• تکه های جالبی از متن را در پنجره های کوچکی بگذارند که چشم گیرتر شود.

این ملاحظات هر چند ظاهری است و جای اطلاعات اصلی در یک گزارش را نمی گیرد، اما هم به دریافت و فهم مطلب توسط مخاطبان اینترنتی کمک می کند و هم نموداری از دقت گزارشگر در ارائه ی مطلب است که برای ایجاد اطمینان در کاربرها مفید است.

آنچه به یک گزارشگر آنلاین برای کارآمدتر کردن گزارش اش کمک می کند، مجموعه ای از اطلاعات درباره ی عملکرد کاربرها در صفحات اینترنت است. پژوهشی که دکتر جیکوب نیلسون و مؤسسه ی پژوهشی او در فاصله ی سال های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۸ انجام داده اند نتایج جالبی را در این زمینه ارائه می کند.

به گفته ی آنها به طور متوسط کاربرها حداکثر ۲۸ درصد کلمه ها و به معنای جذب مفهوم آن حتی کمتر، یعنی حدود ۲۰ درصد کلمه ها در یک صفحه ی اینترنتی را می خوانند. این خوانش همچنان که پیش تر هم اشاره کردیم در حین مرور چشم به صورت اسکن دریافت می شود.

تنها چیزی که این پژوهش به روشنی نشان نمی دهد تعداد دقیق کلماتی است که خوانده می شود، زیرا هنوز تیم پژوهشی آنها فرمول ریاضی دقیقی برای این محاسبه پیدا نکرده است.

براساس این پژوهش هر چند در فاصله ی سال های ۲۰۰۴ تا ۲۰۰۸ تغییراتی در نحوه ی استفاده از صفحات آنلاین پیش آمده، اما ساختار اصلی آن ثابت مانده است. یکی از تغییرات مهم این بوده که دکمه ی برگشت به صفحه ی اصلی، که پیش تر دومین احتمال حرکتِ کاربرها بعد از ورود به یک صفحه بوده، به رتبه ی سوم تنزل پیدا کرده و دکمه ی راه اندازی نرم افزارها و افزونه هایی که برای دیدن همه ی مطالب یک صفحه لازم است جای آن را گرفته است.

هنوز اما رفتن به پیوندهای فعالی (Hyperlinks) که در متن گذاشته شده بالاترین جایگاه را در این زمینه دارد. البته دکمه ی بازگشت به صفحه ی اصلی نیز هنوز با بودن در جایگاه سوم بسیار پر مصرف و از ضرورت های هر صفحه ی اینترنتی است.

در بخشی از پژوهش دکتر نیلسون که با کمک پژوهش دیگری از هارالد واینریخ  تهیه شده، نحوه ی عمل کاربرها در ۵۹۵۷۳ صفحه ی مختلف مورد بررسی قرار گرفته است. از این میان ۱۴۳۳۶ صفحه به دلائل توقف کمتر از چهار ثانیه یا بیش از ده دقیقه و یا داشتن کمتر از ۲۰ کلمه در صفحه از مجموعه صفحه های مورد بررسی حذف شده و نتیجه گیری ها براساس ۴۵۲۳۷ صفحه ی باقی مانده که بین ۳۰ تا ۱۲۵۰ کلمه بوده اند صورت گرفته است. در جدول زیر محور عمودی نشان دهنده ی زمان توقف کاربر در یک صفحه و محور افقی نشان دهنده ی تعداد کلمات در هر صفحه است. خط قرمز میانگین تناسب زمان توقف به تعداد کلمه هاست.

در این قسمتِ بررسی دکتر نیلسون با توجه به این نسبت نتیجه گرفته است که هرچه تعداد کلمه ها در صفحه بیشتر باشد، زمان توقف کاربر هم طولانی تر می شود. متوسط دو محور این جدول نشان می دهد که کاربرها برای خواندن دویست کلمه تقریبا ۳۰ ثانیه و برای خواندن ۱۲۰۰ کلمه نزدیک به نود ثانیه در صفحه می مانند.

براساس این نمودار هر کاربری به طور متوسط ۲۵ ثانیه وقتِ پایه در هر صفحه صرف می کند و برای هر ۱۰۰ کلمه حدود ۴/۴ ثانیه ی دیگر در آنجا می ماند. البته این ارقام و محاسبات در مورد هر کاربری صادق نیست و فقط وضعیت میانگین را نشان می دهد.

تعداد متوسط کلماتی که یک نفر با تحصیلات دانشگاهی (در زبان انگلیسى) و عادتِ به مطالعه در دقیقه می خواند بین ۲۰۰ تا ۲۵۰ کلمه برآورد شده است. بر این اساس می توان نتیجه گرفت که کاربرها در این پژوهش فقط می توانند ۱۸ درصد کلمات را خوانده باشند.

اطلاعات دیگری که بعدا خواهیم دید نشان می دهد که حتی همه ی این وقت هم صرف خواندن نشده و بخشی از آن به چرخش در گوشه های دیگر یک صفحه گذشته است.

توجه به این آمار و ارقام از این نظر اهمیت دارد که به گزارشگر اینترنتی اطلاعاتی در مورد آداب و عملکرد کاربرها می دهد که در تنظیم گزارش ها و تاثیر آن تعیین کننده خواهد بود.

یک پژوهش دیگر در مورد گردش چشم و تمرکز کاربرها بر روی صفحه ی اینترنت هم جالب توجه است. در این پژوهش که بر روی ۲۳۲ کاربر انجام شده، جهت نگاه آنها در هزاران صفحه ی آنلاین به صورت یک نقشه ی حرارتی ضبط شده است.

این تصویرها، نمایشگر حرکت چشمِ کاربرها در سه سامانه ی متفاوت اینترنتی با محتوا و کاربرهای متفاوت است اما شکلِ کلیِ حرکتِ چشم کاربرها در نقشه ی حرارتی (قرمز نشان دهنده ی تمرکز بیشتر و زرد، آبی و خاکستری به معنی تمرکز کمتر) در هر سه سایت تقریبا یکی است.

نکته ی برجسته ی این بررسی در عکس بالا این است که شکل کلی خوانش کاربرها چیزی شبیه حرف F است. در سامانه های فارسی یا عربی، که از راست به چپ نوشته می شوند، همین بررسی شکلی کاملا قرینه ی این حرف، از راست به چپ، را می سازد.

معنای این شکل، که حرکت تقریبی چشم کاربرها را نمایش می دهد، این است که:

• کاربرها در وهله ی اول با یک چرخشِ افقیِ نگاه در بخش بالاتر صفحه آن را مرور می کنند. حرکتی که خط قرمز بالایی حرف F را می سازد.
• حرکت بعدیِ نگاه باز هم افقی اما کمی پائین تر و با تمرکزی کمتر است. این حرکت خط میانی حرف F را تشکیل می دهد.
• حرکت بعدی نگاه عمودی به محتوای ستون کناریِ چپ صفحه است، گاهی این حرکت به آهستگی و با دقت انجام می شود و همین دقت است که خط نسبتا ممتد و عمودی در سمت چپ صفحه را می سازد.

البته این شکل ها را نباید به حرکت دقیقِ همه ی افراد در صفحات اینترنت تعبیر کرد. بعضی اوقات این شکل به حرف E شبیه تر می شود. این نحوه ی خوانش تا حدی نیز تابع طراحی صفحه و جاسازی مطالب در آن است.

در سه نمونه ی بالا، در صفحه ی سمت چپ تکه های داغ تر (قرمز/ بیشتر خوانده شده) دقیقا نشان دهنده ی شکل F  است.

در نمونه ی میانی که سایت فروش یک کالاست، خط میانی F پائین تر از معمول قرار گرفته، زیرا در آنجا تصویری از کالای مورد فروش قرار داشته است. تکه ی قرمزی که در گوشه ی راست و بالای صفحه برجسته شده جائی است که دکمه های اضافه کردن کالا به چرخ خرید و دستورِ خرید قرار داشته است.

در نمونه ی سوم (سمت راست)، به علت این که تیتر دوم مطلب از اولی بلندتر بوده، خط افقیِ میانی بلندتر از خط بالا شده. جالب این است که دو تیتر تعداد مشابهی خواننده داشته اند.

جیکوب نیلسون مفهوم این شکل را این طور تعبیر می کند:

• کاربرها نوشته ی شما را به طور کامل نمی خوانند. بعضی ها ممکن است با دقت و کامل به یک صفحه نگاه کنند اما آنها استثنا هستند.
• هر چند پاراگراف اول یک صفحه ی اینترنتی بخت بیشتری برای خوانده شدن دارد اما احتمال خوانده شدن پاراگراف دوم هم به نسبت بقیه ی مطالب یک صفحه چشم گیر است.
• نکته ی دیگر توقف چشم کاربرها بر روی میان تیترها و سر فصل هایی است که حاوی نوشته و اطلاعات و با حروف برجسته نوشته شده باشند. پژوهش بالا از مکث و دقت چشم کاربرها در این نقاط در جریان مرورِ کلی (اسکن) صفحه توسط کاربر صحبت می کند.