آیا می‌شود بی طرف بود؟

آیا بی طرفی و دست یافتن به همه ی جوانب یک رویداد شدنی است؟ جِی روزِن‪،‬ استاد روزنامه نگاری در دانشگاه نیویورک، در وبلاگ اش به مسائل مربوط به روزنامه نگاری در جهان نو می پردازد. او درباره ی نحوه ی پوشش یک خبر از راه حل صددرصد صحبت می کند و پیشنهادش را این طور طرح می کند: «کار با یک خیال شروع می شود: چه می شد اگر می توانستیم همه ی جوانب کار را پوشش بدهیم؟ وقتی بخواهی این خیال را به عمل برسانی، بی تردید با مشکلات برخورد می کنی و عرق ریختن پای آن مشکلات است که به راه نو یا حداقل دانش نو می انجامد.»

کوین مارش، مدیر اجرایی مدرسه ی روزنامه نگاری بی بی سی، اما معتقد است که این پیشنهاد آقای روزن علیرغم تمام دانش و آگاهی او از روزنامه نگاری به سه دلیل مهم غیر قابل پذیرش است.

مهمتر از همه این که این گزاره که کار روزنامه نگار پوشش دادن صددرصد چیزی است، هم مبتنی بر اشتباه است و هم اشتباه برانگیز. چون به اعتقاد مارش تفاوت میان روزنامه نگاری و شهادت در یک تجسس پلیسی و قضائی این است که روزنامه نگار نباید فقط حقیقت و نه هیچ چیز به جز حقیقت را بگوید. حقیقتِ مطلق نیست که راهگشای او در مسیر کارش است، بلکه او با روایت مشاهدات و گوشه هایی از آنچه واقع شده، نقطه های تفارق میان شهروندان و مراجع قدرت را بررسی می کند.

به اعتقاد مارش خواسته ی مردم از روزنامه نگار هم این نیست که صددرصد یک موضوع را نمایش بدهد، بلکه از او می خواهند برش هایی از یک رویداد را بیان کند و وظیفه ی او تا زمانی ادامه دارد که تصویر کامل و جامعی از آن ساخته نشده باشد. وقتی مجموعه ی این برش ها تصویر نهایی را بسازد دیگر روزنامه نگار کارش تمام شده و پرونده به مورخ و بایگان سپرده می شود.

دلیل دیگر کوین مارش در رد پیشنهاد جی روزن این است که به اعتقاد او «خبر» و «روزنامه نگار» بخشی بسیار بسیار جزئی از اطلاعات جهان را در یک موضوع ارائه می کنند و آنچه «در زمان بودنِ» خبری خوانده شده چیزی جز یک توهم و ادعای روزنامه نگاری نیست.

سدیگر او، با اشاره به پیشنهاد جی روزن برای پوشش صددرصدی که گفته است: «مثلا فرض کنید در انتخابات شهرداری شیکاگو خبرنگارها تمام فعالیت های همه ی کاندیداها را چه در حضور و چه در غیاب خودشان، از ابتدا تا انتها گزارش کنند.» می پرسد حتی اگر این کار شدنی باشد آیا ما به صددرصد واقعه دست پیدا کرده ایم؟ تضادهایی که در متن این گزارش ها بروز خواهد کرد را چگونه حل می کنیم و کجا روایت مان را متوقف می کنیم؟

به اعتقاد مارش تمام کار روزنامه نگار آزاد کردن و بیرون کشیدن ذره و برشِ بعدی داستان و اضافه کردن آن به مجموعه ی اطلاعات موجود است. به گفته ی او تا جایی که به روزنامه نگاری مربوط است حد توقف و نهایتی وجود ندارد.

‪ ‬اما همین کار رفتن به برشِ بعدی اطلاعات هم به اعتقاد بسیاری از صاحب نظران نوعی مداخله ی روزنامه نگار در واقعیت و دستکاری آن به حساب می آید. سوال این است که آیا می توان بدون این گزینش ها داستانی را روایت کرد. حتی در داستان پردازی هم روایت گر سلسله ای از گزینش ها را انجام می دهد و در برابر خواننده یا شنونده اش می گذارد. در اینجا مسئولیت روزنامه نگار جانب نگرفتن در گزینه هایش است.

تردیدی نیست که هر گزارشی برای فهمیده شدن به یک ساختار روائی، ولو چند وجهی، و یک خط فکری نیاز دارد. آنچه اهمیت دارد انتخاب این ساختار و خط فکری فارغ از هر هدفی بیرون از ارائه ی واقعیات است.

البته باید بی طرفی را از بی تفاوتی یا نداشتن نظر قبلی و یا معتدل بودن تفکیک کرد. هر چند وجهی از این هر سه در بی طرفی نیز حضور دارد. بی طرفی یعنی این که روزنامه نگار فعالانه به دنبال اطلاعات پیرامون یک موضوع بگردد و بعد آن را بدون دخالت نظر شخصی اش در برابر مخاطب بگذارد. یک روزنامه نگار بی طرف می تواند بر مبنای اطلاعاتی که به این نحو جمع آوری کرده حتی نسبت به یک رویداد ابراز نظر هم بکند.

در حقیقت بی طرفی یک نحوه ی نگرش است که در وهله ی اول به دنبال اطلاعات و نظرهای مرتبط با یک موضوع خاص بدون پیش داوری و تعصب است. این اطلاعات از مجموعه ی داده ها و دیدگاه های کسانی که با موضوع ارتباط داشته اند جمع آوری و توسط روزنامه نگار ارزیابی و براساس آن محور و خطِ روائی گزارش انتخاب می شود.

در حقیقت نحوه ی ارائه ی این داده ها و دیدگاه هاست که می تواند به مخاطبان یک روزنامه نگار اطمینان دهد آنچه به آنها ارائه شده از شائبه ی منافع شخصی مبراست. خبرنگار باید همیشه به آگاهی و هوشمندی مخاطبان خود باور داشته باشد و تلاش اش برای فراهم کردن دسترسی او به اطلاعات بیشتر و شاید تازه تری پیرامون موضوع مورد بحث باشد.

همچنان که گفتیم یکی از وظایف یک روزنامه نگار خوب یافتن دیدگاه های متفاوت نسبت به یک مساله است. اما گهگاه این تفاوت دیدگاه ها می تواند به برخورد و حتی تهییج صاحبان آرای متفاوت در موضوع بینجامد. اگر روزنامه نگار تمام تلاش اش را بر برجسته کردن این تفاوت ها و قرار دادن آنها در برابر یکدیگر بگذارد، آنچه به طور معمول به دست می آید پیش از آنکه جستجو و کنکاش برای آگاهی باشد، نمایش تضاد برای سرگرمی خواهد بود.

برای پرهیز از این کار روزنامه نگار باید دو نکته ی اساسی را در این گونه گزارشگری در نظر داشته باشد:

• به جای پی گرفتن جنجال به دنبال روشن گری و افزایش آگاهی مخاطبان باشد.
• خودش شیفته ی مواضع معترضان نشود و به آنها بیش از سهم عادلانه شان در یک بحث فرصت ندهد.

این که روزنامه نگار در گفتگوها دیدگاه کسانی را که حضور ندارند مطرح کند و از جانب آنها سخن بگوید همیشه برای جلو بردن مطلب و افزایش آگاهی مخاطبان مفید است. البته نحوه ی پرسش همیشه در معنای سوال و کارآمدی آن در یک گفتگو اهمیت دارد. پرخاشجوئی در گفتگو، حتی اگر روزنامه نگار پاسخ های کسی را که با او گفتگو می کند به کلی بی پایه و احیانا دروغ تشخیص دهد، مجاز نیست. روزنامه نگار باید در لحن پرسش و گفتگویش بی طرف باشد و هیجان زده و جنجال طلب نشود.

البته همیشه باید در نظر داشت که نوعی از رسانه ها و نشریات تمام سیاست کاری و بازاریابی شان بر مبنای جنجال برانگیزی و تبدیل گزارشگری به نمایش و سرگرمی است، خیلی از این نوع رسانه ها در کار خودشان بسیار موفق و پرمشتری اند. اکثرا تیتر مطالب این گونه نشریه ها فراتر از اطلاع رسانی با قضاوت و ابراز نظر روزنامه نگار و رسانه اش همراه است. آنچه ما در درس های خودمان دنبال می کنیم همان ضوابط پذیرفته شده ی گزارشگری براساس آئین نامه های مورد قبول نهادهای روزنامه نگاری حرفه ای است. انواع دیگری از روزنامه نگاری که به قصد بازاریابی و یا تبلیغ یک مشی خاص فکری و از آن مهمتر سرگرم کردن مخاطب ها تهیه می شوند و گاه بسیار موفق هم هستند موضوع بحث ما نیست.