بی طرفی

هر داستان یا گزارشی ابعاد و جنبه های گوناگونی دارد که ممکن است در وهله ی نخست به چشم نیاید. این جنبه های متفاوت و بازتاب همه ی آنها در یک گزارش نشان دهنده ی «بی طرفی»، «دقت» و «انصاف» یک گزارشگر است.

«واقعیت» در اکثر مواقع برداشتی سیال از یک رویداد است که به نسبت راوی تغییر پیدا می کند. در همگذاری برداشت های گوناگون از یک رویداد و در برخورد این برداشت ها با یکدیگر است که جلوه ای نزدیک به حقیقت از یک واقعه نشان داده می شود. هر قدر گزارش شما در ارائه ی این زوایای متفاوت گسترده تر عمل کند، «بی طرفی» آن پرمعناتر، «دقت» آن بیشتر، و روایت اش «منصفانه»تر می شود.

پیش شرط بی طرفی دخالت ندادن مواضع و باورهای شخصی گزارشگر در بیان یک رویداد است. گزارشگر باید علیرغم علائق و دلبستگی های خودش و بدون در نظر گرفتن منافع شخصی یا گروهی اش و با حفظ فاصله از یک رویداد آن را پوشش بدهد. قضاوت در خوب و بد مسائل و درست یا غلط بودن یک برداشت، کارِ قاضی و در این مورد مخاطب یک گزارش است. وظیفه ی گزارشگر ارائه ی غیرِ جانبدارانه ی صورت مساله است.

بی طرفی اما به معنای بی شعوری نیست. گزارشگر باید در نهایت هوشمندی و در نظر گرفتن تمام اطلاعاتی که پیرامون یک مساله وجود دارد مخاطبان و منابع خودش را مورد پرسش قرار دهد و از افتادن در دام پاسخ های انحرافی و احتمالا نادرست آنها پرهیز کند.

یکی از نکات اصلی در رعایت بی طرفی، دادن فرصت برابر به طرفین یک روایت است. به خصوص اگر یکی از کسانی که در گزارش از او نقل شده در مورد شخص یا نهادی ابراز نظر کرد باید حتما از شخص یا نهاد مورد اشاره ی او پاسخی به آنچه او ابراز کرده گرفته شود. اگر به هر دلیلی این کار میسر نباشد، توضیح روشن و دقیقی از دلایل عملی نشدن این کار و گزینه هایی که برای جبران آن در نظر گرفته شده باید در اختیار مخاطبان قرار گیرد.

اما همیشه امکان و فرصت ارائه ی همه ی نقطه نظرها پیرامون یک گزارش در فرصت یا صفحات محدود نیست. در چنین مواردی گزارشگر باید در فرصت های دیگر و مشابه به جوانب مطرح نشده ی موضوع بپردازد. مقصود از فرصت مشابه این است که مثلا اگر یک دیدگاه را در مصاحبه ای طولانی در آغاز یک برنامه ی تلویزیونی پخش کرد یا بلافاصله و با زمان برابر به دیدگاه مخالف آن بپردازد و یا در اولین برنامه ی بعدی به آن بپردازد. در هر دو مورد لازم است پیشاپیش به مخاطبان آگاهی دهد که در چه زمانی به دیدگاه های دیگر خواهد پرداخت.

البته سنجش اعتبار دیدگاه های مختلف نسبت به یک مساله و حمایت عمومی از آن بخشی از کاردانی گزارشگر است. همه ی دیدگاه ها درباره ی یک موضوع لزوما از اعتبار برابر برخوردار نیستند. در حالی که مثلا یک دیدگاه حاصل پژوهش های علمی است و مستندات متعددی برای ارائه دارد، دیدگاه دیگر ممکن است مبتنی بر شنیده ها و یا فرضیه های پژوهش نشده باشد. گزارشگر خبره با تشخیص میزان اعتبار هر نظریه فضای متناسب و درخور را برای ارائه ی آن در کارش می گنجاند.

نقش بی طرفانه ی گزارشگر در همگذاری این دیدگاه ها خلاصه می شود. در بسیاری جاها توقع مخاطب ها از گزارشگر این است که این دیدگاه ها را ارزیابی و ارزش گذاری کند، اما همچنان که پیش از این نیز اشاره شد قاضی و سنجه ی درستی یا نادرستی یک دیدگاه برداشت مخاطب از اطلاعاتی است که با دقت و بی طرفی برای او فراهم شده است. البته نباید فراموش کنیم که همیشه بخشی از این اطلاعات ملاحظات و مشاهدات خودِ گزارشگر است.

داوریِ مجاز
ارائه ی نظر و تحلیلی که مبتنی بر تجربه های قبلی یک گزارشگر است با بی طرفی او تناقض ندارد. مثلا خبرنگاری که به تجربه دریافته است که فرآیند نشست های صلح خاورمیانه در کوتاه مدت دست نیافتنی است، می تواند بعد از نقل گفته های پر از امید و وعده ی دو جانب دعوا، که در شش ماه آینده مسائل مورد اختلاف حل خواهند شد، بگوید اما تجربه نشان داده است که پیچیدگی های این درگیری ها مانع از حل فوری آن است. این داوری که مبتنی بر تجربه و آگاهی حرفه ای گزارشگر است، هم به درک مساله کمک می کند و هم دقیق و غیر جانبدارانه است.

هر چند ممکن است گزارشگر در زندگی روزمره جانبدار مواضع فلسطینی ها یا اسرائیلی ها در این دعوا باشد، اما در حین گزارش و یا حتی در تفسیر وقایع باید از هرگونه نظر جانبدارانه درباره ی این اختلاف دور بماند. حتی بسیاری از نهادهای معتبر خبری در جهان گزارشگران خود را از شرکت در تظاهرات جمعی به نفع یا علیه مباحث پرتنش اجتماعی ممنوع می کنند. در بعضی موارد گزارشگران حق عضویت در احزاب سیاسی را نیز ندارند.

واژه های دقیق و کلام بی طرف
از مهمترین آموزه های مدارس روزنامه نگاری دقت در کاربرد واژه ها و معانی مستتر در آنهاست. گاهی اشاره های کوچکی در متن گفتار یا نوشتار یک روزنامه نگار دیدگاه او در یک مساله و جانبداری او از یک سوی بحث را برملا می کند. حتی ممکن است این جانبداری آگاهانه نباشد اما تمرین و دقت گزارشگر می تواند مانع چنین اشتباهی بشود.

بین «تروریست» خواندن یا «مبارز» نامیدن یک گروه مسلح فاصله ی اندکی است که ارزش گزاری ذهنی گزارشگر را نشان می دهد یا تفاوت میان «هم جنس خواه» و «هم جنس باز» لبه ی نازکی است که اولی تنها به گرایش جنسی فرد اشاره دارد و دومی به سابقه ای طولانی در مذمت هم جنس خواهی در فرهنگ دینی. پرهیز از به کار بردن صفت در گزارش ها یکی از راه های مهم برای نیفتادن در چاله ی قضاوت است.

بسیار شنیده ایم و مکرر حتی در نوشته های روزنامه نگاران سرشناس خودمان خوانده ایم که در مخالفت با دیدگاه یک فرد آن را محصول «کوتوله بودن» ذهنی آن فرد دانسته اند. پیش فرض این که کوتاه قد بودن ارزشی منفی است، هر چند ممکن است سابقه ای طولانی در یک فرهنگ داشته باشد، اما غیر مستند و نامعتبر است و بلافاصله مخاطبِ چنین نویسنده ای را به اعتبار دیگرِ برداشت های او نیز مردد می کند.

یکی از موانع اصلی بی طرفی رسانه ها در جهان امروز حضور سرمایه گذاران این موسسات در مدیریت این نهادها و مداخله ی آنها در جهت حفظ منافع شان است. پیدا شدن اینترنت و دسترسی عام و ارزان به آن برای انتشار مطالب هم به اغتشاش در این زمینه دامن زده و رسانه ها را از وظیفه ی آگاهی دهنده بودن دور کرده و تفکیک آنچه خبر و بی طرف و دقیق است را از آنچه آگهی و جهت دار و در حمایت گروه های خاص است دشوار کرده. این مساله به خصوص در آمریکا اسباب نگرانی شده است.

یک بررسی که مرکز نورمن لیر در دانشکده ی ارتباطات و روزنامه نگاری اننبرگ کالیفرنیا در ماه های اوت و سپتامبر ۲۰۰۹ انجام داده، نشان می دهد در مجموعِ ۱۰۰۰ برنامه ی نیم ساعته ی خبری در هشت ایستگاه تلویزیونی در منطقه ی لس آنجلس به طور متوسط تنها ۲۲ ثانیه در هر برنامه به اخبار محلی اختصاص داشته است.

پل لاروک، یکی از اعضای کمیسیون اخلاق در انجمن روزنامه نگاران حرفه ای، می گوید اگر وظیفه ی رسانه ها و روزنامه نگاران جلب مخاطبان به مشارکت در امور جامعه و کمک به آنها در نظارت بر کارِ مسئولان باشد، و اگر وضعیت لس آنجلس شباهتی به بقیه ی ایالت کالیفرنیا و ایالت های دیگر داشته باشد، این بررسی نشان دهنده ی وخامت وضع دموکراسی در آمریکاست.

اما مبحث بی طرفی و آگاهی دادن همچنان پیچیده و گذر در آن پر از دست اندازها و پیچ و خم هاست. چه وقت باید یک گزارشگر جامه ی بی طرفی اش را کنار بگذارد و مثلا در برابر کشتار در رواندا یا قتل عام یهودیان به دست نازی ها موضع بگیرد و چه وقت باید فقط روایت کننده باشد؟ این سوالی است که به تعداد روزنامه نگارها پاسخ دارد. تنها نکته ی مورد توافق در زمانه ی فعلی این است که گزارشگر باید در انجام آنچه می کند با صداقت و بدون در نظر گرفتن ملاحظات و منافع شخصی اش عمل کند.