درس ۳- آشنایی با انواع خطوط و جزئیات یک نقشه
اجزا اصلی یک نقشه را مجموعهای از خطوط و نقاط تشکیل میدهد. همانطور که تا اینجا دیدید هدف نقشه کشی انتقال ایدههای طراح با یک زبان مشترک به دیگران است. بنابر این استاندارد سازی هر جزء در نقشه کشی در جهت نیل به این هدف میباشد.
خطوط هم در نقشه کشی صنعتی دارای استاندارد و تعاریف خاص خود است.
مثلا در استاندارد DIN ISO 128-24 هر یک از خطوط مورد استفاده در نقشه کشی تعریف شده و در شرایطی خاص از آن خط استفاده میشود. مثلا برای نشان دادن خطوط مرز جسم یا قطعه از خط پر ضخیم استفاده میکنیم.
در اینجا به تعریف خطوط پرکاربرد در نقشه کشی میپردازیم. برای آگاهی از اطلاعات کاملتر در مورد خطوط به استاندارد مربوطه که در بالا بدان اشاره شد مراجعه کنید.
انواع خطوط
۱- خط ممتد یا پر ضخیم:
برای رسم خطوط مرزی و حد رزوهها و لبههای دید استفاده میشود. جزء
پرکاربردترین خطوط مورد استفاده در نقشه کشی میباشد. براحتی در مرز قطعه
قابل رویت است.
۲- خط ممتد یا پر نازک: برای رسم خطوط اندازه، خطوط کمکی اندازه، هاشور، علامت سطوح، علامت لبههای توری، خط اصلی رزوهها، خطوط مرزی، خطوط تصویر و خطوط مبنا نیز از این نوع خط استفاده میشود.
۳- خط چین: برای نشان دادن انواع لبههای ندید، خطوط پیرامون صفحه ندید از خط چین استفاده میشود.
خطوط ندید خطوط و مرزهایی از جسم هستند که در نمایی که در حال ترسیم هستیم دیده نمیشوند ولی ترسیم آنها کمک به درک وضعیت قطعه میکند.
۴- خط نقطه ضخیم: برای نشان دادن خطوط مسیر برش و یا نشان دادن علامت مشخصه عملیات مورد استفاده بر روی سطح جسم مثل: عملیات حرارتی... از این نوع خطوط استفاده میکنیم.
اندازه نقطهها خطوط کوتاه کمتر از 2mm با فواصل یکسان هستند.
۵- خط نقطه نازک: برای نشان دادن خطوط مرکزی، خطوط تقارن، دوایر تقسیم در چرخ دنده، دایره سوراخها در یک جسم از این نوع خط استفاده میشود.
۶- خط دو نقطه: خطوط مرزی قسمتهایی که در یک محدوده حرکتی دارند، وضعیت حدی قطعات متحرک، خطوط مرکز ثقل، خطوط پیرامون قبل از تغییر شکل، قطعاتی که جلوی صفحات برش قرار دارند.
۷- خط دستی: جهت جا دادن قطعات طویل در نقشه قسمتی را که امتدادی طویل دارد توسط این خطوط بریده و از امتداد انتهایی آن بعد از این خط ترسیم میکنیم. مثلا: اگر یک میلهای به طول ۱۰ متر را بخواهیم نشان بدهیم نیازی به ترسیم کل طول میله نیست فقط از وسط میله توسط این خط میله را قسمت کرده و سر انتهایی دیگر میله را که شامل جزییات میباشد را بعد از خط دستی ترسیم میکنیم.
گروه های خط در استاندارد ایزو
در استاندارد ایزو خطوط به با توجه به ضخامت خط به گروه های مختلف تقسیم میشوند.
گروههای خط در استاندارد ایزو عبارتند از: 1.4 , 1 , 0.7 , 0.5 , 0.35 و 0.25 میلیمتر
همانطور که میبینید رابطه ای بین هر گروه وجود دارد. در واقع نسبت گروهها برابر 2√ ( جذر ۲) میباشد.
همچنین نسبت اندازه خطوط در هر گروه نیز برابر جذر ۲ است. به عنوان مثال در گروه خطوط با ضخامت ۱ خط اصلی ضخامت ۱ میلی متر را دارد برای یافتن ضخامت خط چین در این گروه کافیست ۱ را بر رادیکال ۲ تقسیم کنیم که برابر ۰.۷ می شود، همچنین برای یافتن ضخامت خط نازک عدد ۰.۷ را بر رادیکال ۲ تقسیم میکنیم که برابر ۰.۵ می شود.
پس اگر در مثال قبل دقت کرده باشید گروههای خط در استاندارد ایزو ضخامت خط اصلی را مشخص میکنند و پس از آن با داشتن ضخامت خط اصلی میتوان ضخامت خط چین و خط نازک را بدست آورد.
در این استاندراد ضخامت خطوط باید بر اساس ابعاد صفحه کاغذ انتخاب شود و برای کلیه نقشههای یک قطعه باید از یک گروه خط استفاده گردد.
گروههای خط در استاندارد DIN
در استاندارد قدیم دین، خطوط به چهار گروه تقسیم شدهاند که عبارتند از گروههای 1.2 , 0.8 , 0.5 و 0.3 میلیمتر.
در این استاندارد رابطه بین خطوط ضخیم و خط چین و نازک مثل ایزو با نسبت
مشخص نبود بنابر این در استاندارد دین جدید گروههای خط با ضخامت جدید
تعریف کردند و همانند استاندارد ایزو با همان نسبت رادیکال ۲ ضخامت بقیه
خطوط را تعریف کردند.
گروههای خط در استاندارد جدید دین عبارتند از : 1 , 0.7 , 0.5 , 0.35 , 0.25 , 0.18 , 0.13
حروف و اعداد در نقشه کشی
حروف
و اعداد در نقشه کشی به دو صورت قائم و مایل بر روی نقشه درج میشوند.
زاویه اعداد و حروف مایل با خط افق دارای زاویه ۷۵ درجه است. حروف و اعداد
مایل به حالت ایتالیک نیز مشهور است. فاصله بین حروف مطابق با استاندارد
ایزو، ۲ برابر ضخامت خط اصلی است و نسبت ارتفاع حروف با توجه به ضخامت خطوط
با توجه به استاندارد DIN EN ISO 3098 تعیین میشود.
خب دوستان تا به اینجا با انواع نماها و خطوط در نقشه کشی آشنا شدید. ما سعی کردهایم استانداردها را به شما معرفی کنیم تا با مطالعه استانداردهای مربوط به هر موضوع با جزئیات آن به طور دقیق آشنا شوید.
فراموش نکنید که امروزه یک نقشه خوب نقشهای است که به طور کامل از قوانین و استانداردهای بین المللی استفاده کرده باشد و اطلاعات یک قطعه به طور دقیق برای خواننده در نقشه موجود باشد.
در اینجا میخواهیم آیتمهای دیگری را به شما معرفی کنیم که میبایستی در یک نقشه رعایت شود.
جدول نقشه
جدول نقشه یا Title Block جدولی است که در گوشه پایین در سمت راست یک نقشه قرار میگیرد و حاوی اطلاعات نقشه است. به نوعی نقش شناسنامه برای یک نقشه را دارد.
طبق استانداردDIN EN ISO 7200(2004-05) طول این جدول حدود ۱۸۰ میلیمتر میباشد و عرض آن با توجه به اطلاعاتی که توسط طراح قرار داده میشود بین ۱۵ تا ۴۰ میلیمتر متغییر است.
در این جدول شما اسم شرکت، اسم نقشه، نام قطعه، شماره فنی قطعه، شماره نقشه، ویرایش قطعه، تاریخ آخرین ویرایش، شماره صفحه نقشه، نوع نقشه، نام طراح نقشه، نام فرد بازبینی کننده، نام فردتائید کننده، نوع نقشه و حتی آرم شرکت را خواهید دید.
در این استاندارد فرمت نحوه قرار گیری اطلاعات بیان شده است ولی امروزه نیازی به مراجعه به استاندارد ندارید معمولا نرم افزارهای نقشه کشی که در درسهای آینده تعدادی از پر کاربردترین آنها را معرفی خواهیم کرد، این جدول را با توجه به استانداردهای مختلف طراحی کرده و در اختیار شما قرار میدهند و شما براحتی میتوانید اطلاعات را در آن پر کنید.
اگر از درس دوم به یاد داشته باشید ما در آنجا قسمتی از یک نقشه را برایتان قرار دادیم که در جدول اطلاعات نقشه، شما روش کشیدن نما توسط طراح را با علامت مخصوص مشاهده کردید. دوباره به آن عکس سری بزنید و اطلاعات موجود در جدول نقشه را بررسی کنید. همچنین میتوانید در قسمت جستجوی گوگل کلمه title block رو تایپ کنید و در قسمت عکسها نمونههای دیگری از این جدول و اطلاعات درج شده در آن را مشاهده نمایید.
کادر نقشه
برای
اینکه در اطراف نقشه فضای استانداردی تعریف شود که در هنگام نگهداری نقشه
در زونکنها و پوشهها، تمام اطلاعات نقشه قابل مشاهده و خواندن باشد
معمولا با توجه به نوع کاغذ (که در درسهای بعدی انواع آن را خواهیم گفت)
فاصلهای به عنوان کادر نقشه تعریف میکنند که در شکل زیر قابل مشاهده است.
تا کردن نقشه
برای تا زدن نقشه جهت بایگانی و یا جابجایی راحتتر استاندارد DIN 824 برای کاغذهای A3
روشی را معرفی کرده است. به این صورت که ابعاد این کاغذ ۴۲۰ در ۲۹۰
میلیمتر می باشد. اگر از ضلع بزرگ که طول آن ۴۲۰ میباشد از سمت راست به
اندازه ۱۹۰ میلیمتر و از سمت چپ به اندازه ۲۰ میلیمتر جدا کنیم، در قسمت
مرکزی ما ۲۱۰ میلیمتر خواهیم داشت که اگر بر دو تقسیم کنیم ۱۰۵ خواهد شد.
خب ما نیاز به دو بار تا زدن داریم، یک بار از همین قسمت وسطی که پیدا
کردید، منظورم وسط ۲۱۰ است. تای دوم هم از همان قسمت ۱۹۰ میلیمتر که از سمت
راست جدا کردید. چون جدول نقشه در سمت راست است شما باید تای دوم را جوری
انجام بدهید که سمت راست روی نقشه باشد و اطلاعات نقشه بدون باز کردن نقشه
قابل خواندن باشد. از آن قسمت هم که به اندازه ۲۰ میلیمتر جدا کردید
میتوانید سوراخ کنید و نقشه را داخل پوشه بایگانی کنید.
فکر کنیم اگر معادلات ناویر استوکس رو حل میکردید راحتر از این توضیحات بود. سعی کنید یکبار هم که شده این روش تا کردن نقشه را تست کنید.
لیست مواد در نقشه BOM
انواع نقشههای گوناگونی در صنعت با توجه به نیاز تعریف شده است که با توجه به کاربرد در صنعت مورد استفاده قرار میگیرد.
برخی از نقشهها فقط اطلاعات مربوط به ریخته گری و کنترل قطعه پس از ریخته گری جهت حصول اطمینان از صحت قطعه را دارا میباشند.
برای همین قطعه ممکن است نقشههای ماشینکاری جداگانه ترسیم شود تا ابعاد و اندازهها و میزان صافی سطح در نقشه قید شود و سازنده بتواند ابعاد را کنترل کند.
اطلاعات نقشه ریختهگری نیازی نیست که به تراشکار داده شود پس هر نقشه با توجه به نیاز مکانی که مورد استفاده قرار میگیرد طراحی میشود.
مثلا شما یک قطعه را طراحی میکنید، در قدم اول نمیخواهید این اطلاعات را به مشتری تحویل دهید زیرا برای طراحی قطعه هزینه دادهاید، ولی مشتری برای مونتاژ قطعه شما با یک قطعه دیگر نیاز به نقشه و کنترل ابعاد و جنس قطعه شما دارد. خب در اینجا چه کار باید کرد ؟ !!!
کافیست شما یک نقشه مونتاژی به مشتری ارائه کنید که فقط حاوی اندازههایی که برای مونتاژ کاربرد دارد و جنس قطعه شما در آن باشد.
پس همانطور که دیدید اطلاعات نقشه با توجه به نیاز تعیین میشود.
در نقشههای مونتاژی با توجه به تعدد قطعات در یک نقشه، طراح لیستی از مواد و یا بهتر بگوییم از قطعات موجود در نقشه ارائه میدهد.
خب این لیست چه اطلاعاتی را باید در بر داشته باشد؟ معمولا شماره فنی، نام قطعه و جنس آن به همراه شماره مشخص کننده در نقشه در این لیست قرار میگیرد. شما شماره قطعه را در نقشه پیدا میکنید و بعد اطلاعات آن را از لیست میخوانید. گاهی اوقات شماره نقشه هر قطعه را هم در این لیست میآورند. پس این لیست برای نقشههای مونتاژی استفاده میشود.