درس ۴- آشنایی با اندازه گذاری در نقشه

در درس‌های گذشته قدم به قدم با اطلاعات موجود در یک نقشه آشنا شدید. حال به مهم‌ترین قسمت یک نقشه یعنی اطلاعات مربوط به ابعاد یک قطعه می‌رسیم.

با توجه به ابعاد قطعه شما درک واقعی از شکل قطعه پیدا خواهید کرد. اندازه‌ها به شما قابلیت لمس قطعه را در ذهنتان تداعی خواهد کرد. مثلا شما با دیدن قطر سوراخی بر روی یک قطعه به اندازه ۳ میلیمتر و سوراخی دیگر به اندازه ۳۰ میلیمتر نسبت این دو را بر روی سطح قطعه درک خواهید کرد و به قدرت تجسم شما کمک می‌کند تا قطعه را در ذهنتان شبیه سازی کنید.

اما کاربرد مهم‌تر اندازه نویسی در نقشه عبارت است از:

۱- ارائه اطلاعات به سازنده جهت ساخت قطعه: قطعا سازنده قطعه یکی از مهم‌ترین داده‌ای که از نقشه استخراج می‌کند ابعاد قطعه است تا به کمک آن فرآیند تولید را شروع نماید.

۲- ارائه اطلاعات به سازنده جهت انتخاب فرآیند تولید با توجه به تلورانس موجود در نقشه: تلورانس‌های مربوط به اندازه یک قطعه تعیین کننده نوع فرآیند ساخت قطعه است. معمولا سازنده با توجه به تلورانس موجود به نقشه فرآیند تولید را انتخاب می‌کند. معمولا بسته بودن تلورانس‌ها نیاز سازنده به ماشین‌های دقیق‌تر و در نتیجه بالا رفتن هزینه تولید را در بر دارد. امروزه انتخاب همین تلورانس مناسب در تولید نقش فراوانی در جهت کاهش قیمت ایفا می‌کند که در بازار رقابتی امروز تعیین کننده است.

۳- ارائه اطلاعات قطعه به کنترل کننده کیفیت قطعه پس از تولید: معمولا در خط تولید از قطعات تولید شده نمونه تهیه می‌کنند که توسط نفر کنترل کیفی با ابعاد موجود در نقشه کنترل می‌شود.

۴- ارائه اطلاعات جهت مونتاژ کردن و سوار کردن قطعه بر روی قطعه دیگر: در برخی از نقشه‌های مونتاژی همانطور که پیش از این عنوان شده بود اطلاعات مربوط به ابعاد فقط در جهت مونتاژ قطعه و کنترل آن در نقشه درج می‌شود و امکان ساخت قطعه در این نقشه‌ها وجود ندارد.

 

علائم و نشانه‌های اندازه گذاری

- خط اندازه: این خط از نوع خط نازک می‌باشد که به فاصله ۵ تا ۷ میلیمتر برای کاغذهای A3 و A4 از خط اصلی و موازی با آن رسم می‌شود و از دو طرف به وسیله خطوط رابط محدود می‌شود.

- خط رابط: این خط تعیین کننده محدوده اندازه گذاری می‌باشد و در دو طرف خط اندازه قرار می‌گیرد و از خط اندازه به اندازه ۱ تا ۲ میلیمتر بالا‌تر می‌رود.

- فلش یا سهمی: طول فلش معمولا ۳ میلیمتر و ضخامت آن یک سوم طولش است و در انتهای دو سر خط اندازه قرار می‌گیرد.  فلشی که معمولا در نقشه کشی صنعتی استفاده می‌شود پر می‌باشد. همانطور که در شکل بالا قابل رویت است.

در هر نقشه اندازه‌ها به دو دسته تقسیم می‌شوند:

۱- اندازه‌های ابعادی: بیانگر ابعاد جسم مثل طول، عرض، ارتفاع، قطر و زاویه است.

۲- اندازه‌های مکانی: موقعیت یا وضعیت یک قسمت از جسم را نسبت به یک مرجع بیان می‌کند. معمولا از لحاظ ساخت مورد توجه قرار می‌گیرد.

یک سوراخ به قطر ۵ میلیمتر در یک قطعه مکعب مستطیل وجود دارد. قطر ۵ میلیمتر سوراخ نشان دهنده اندازه ابعادی سوراخ است. اما برای نشان دادن موقعیت سوراخ نیاز به تعیین محل دقیق آن نسبت به یک سطح مبنا یا مرجع داریم. اندازه‌ای که این موقعیت را مشخص می‌کند در واقع اندازه مکانی سوراخ را تعیین کرده است.

پس در اندازه گذاری حتما این مورد را در نظر بگیرید که اطلاعات مربوط به قطعه را به طور کامل بر روی نقشه درج کرده باشید.

 

اصول و قوانین عمومی

• هر اندازه یک مرتبه درج شده باشد. 
• همه اندازه‌های لازم مطابق با فرآیند تولید قطعه در نقشه ارائه شده باشد. 
• از اندازه نویسی برای خطوط ندید پرهیز شود. 
• اندازه‌ها نباید به وسیله خطوط از هم جدا شوند. 
• از خطوط اصلی و محور تقارن نمی‌توان به عنوان خط اندازه استفاده کرد. 
• عدد اندازه باید در وسط و بالای خط اندازه و به فاصله ۰.۵ میلیمتر نوشته شود. 
• خطوط اندازه همدیگر را نباید قطع کنند.

 

اندازه گذاری پله‌ای
این نوع اندازه گذاری معمولا با توجه به فرآیند ساخت قطعه انجام می‌شود. نسبت به یک سطح و یا صفحه مبنا تمام اندازه‌ها به طور پله‌ای شکل تعیین می‌شود. این روش بهترین روش جهت کنترل اندازه‌ها به وسیله ابزار اندازه گیری می‌باشد.

 

اندازه گذاری زنجیری (متوالی)
در این روش اندازه گذاری به صورت ردیفی و نسبت به هم صورت می‌گیرد.