ضوابط کلی

نه تنها هر فرد گزارشگر بلکه بسیاری از نهادهای رسانه ای وابستگی های فکری و باورهای سیاسی خاص خودشان را دارند و در تولید روزانه شان آن باورها و شیوه ها را تشویق و توصیه می کنند. اما شواهد نشان داده که اینگونه استفاده از رسانه ها در بلند مدت حتی در جهت منافع حزبی یا گروهیِ گزارشگرها یا رسانه ها هم کارآمدی ندارد و اسباب کم شدن کاربران و مخاطبان یک گزارش می شود.

قانون و تشکل های صنفی با توجه به ناکارآمدی و معایب چنین سیاست هایی در کارِ گزارشگری، اصولی را برای کار رسانه ای پیشنهاد و تا حدودی تدوین کرده اند که با احترام به آزادی های فردیِ گزارشگرها و رسانه های متبوع آنها، محتوای رسانه ها را تا جای ممکن از جهت گیری سیاسی، یا اقتصادی منع می کند.

مجموعه ای از این ضوابط است که امروز به عنوان میزان و اخلاقِ روزنامه نگاری در مدارس و دانشکده های روزنامه نگاری تدریس می شود. این ضوابط معمولا بیش از همه در موسسات و رسانه هایی که با اعتبارات عمومی اداره می شوند مراعات می شود.

ضوابط روزنامه نگاری، به خصوص در موارد مبهم اخلاقی یا در تشخیص تضاد منافع، راهنما و دست افزار لازمی برای یک گزارشگر است. این ضوابط، سنجه و چارچوب نسبتا روشنی در اختیار یک گزارشگر قرار می دهد تا شخصا بتواند کار خودش را ارزیابی و نظارت کند.

در دوره ی قبلی (گزارشگری در زمانه ی اینترنت) به طور خلاصه به این ضوابط اشاره کردیم. در مجموعه درس هایی که در شش بخش با عنوان «اخلاق روزنامه نگاری» خواهید خواند در جزئیات این ضوابط بیشتر وارد خواهیم شد. مهمترین این ضوابط «بی طرفی»، «دقت»، و «انصاف» است.

هر چند بیشتر مطالبِ مدون در زمینه ی اخلاق روزنامه نگاری و حقوق روزنامه نگاران و آزادی بیان در کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی تنظیم شده، اما امروز بخش های مهمی از این اصول تقریبا در سراسر جهان پذیرفته شده است. فدراسیون جهانی روزنامه نگاران در تنظیم این ضوابط و گسترش آن در سطح بین المللی نقش مهمی ایفا می کند. این نهاد در سال ۲۰۰۸ میلادی برنامه ی گسترده ای برای آگاه کردن روزنامه نگاران جهان به وظایف و حقوق شان اجرا کرد.

یکی از منابع مهم در تعریف ضوابط روزنامه نگاری دستاورد «انجمن روزنامه نگاران حرفه ای» در ایالات متحده است. این انجمن در مقدمه ای بر اصول اخلاق روزنامه نگاری اش می نویسد: «... آگاهی عمومی طلایه دار عدالت و بنیاد مردم سالاری است. وظیفه ی روزنامه نگار پیش بردن این هدف ها از راه جستجوی حقیقت و ارائه ی روایتی منصفانه و جامع از رویدادها و مباحث است. روزنامه نگاران متعهد در همه ی رسانه ها و تخصص ها می کوشند به مردم با صداقت و جامعیت آگاهی بدهند. امانتِ حرفه ای زیربنای اعتبار روزنامه نگاری است».

قبل از بحث های دیگر ترجمه ی توصیه های این انجمن را می خوانیم:

به دنبال حقیقت باشید و آن را گزارش کنید
روزنامه نگار باید در جمع آوری، ارائه و تفسیر اطلاعات صادق، منصف و شجاع باشد.

روزنامه نگار باید:

• درستی اطلاعات را از همه ی منابع ارزیابی کند و نهایت دقت را برای جلوگیری از اشتباه های ناخواسته به کار ببرد. تصرف عمدی در اطلاعات هرگز مجاز نیست.
• با وسواس به دنبال افرادی که در گزارش مطرح می شوند بگردد و به آنها فرصت بدهد از خودشان در برابر اتهام ها دفاع کنند.
• تا جای ممکن منبع اطلاعات اش را معرفی کند. مردم به حداکثر اطلاعات در مورد موثق بودن منابع یک خبر نیاز دارند.
• همیشه پیش از این که با ناشناس نگه داشتن یک منبع موافقت کند، انگیزه های احتمالی او برای این درخواست را مورد سوال قرار دهد. شرایط هر توافقی که در ازای گرفتن اطلاعات می کند را به روشنی مشخص کند و به آنچه تعهد می کند ،عمل کند.
• مطمئن شود تیترها، تیزرها و آگهی های یک گزارش، عکس ها، ویدئو، صدا، نقشه ها و بریده ی حرف ها و نقل قول ها گمراه کننده نباشند، مطلب را زیادی ساده و مباحث خارج از موضوع را برجسته نکنند.
• هیچ گاه در محتوای یک عکس یا ویدئو دست نبرد. بهبود کیفی تصویر یا صدا برای بهتر فهمیدن آن مجاز است. عکس های مونتاژ شده یا دستکاری شده را مشخص کند.
• از مخفی کاری و روش های پنهانی برای جمع آوری اطلاعات استفاده نکند، مگر در مواردی که مطمئن باشد از راه های متداول به اطلاعات ضروری برای مردم دسترسی پیدا نخواهد کرد. در نقل گزارش باید اینگونه روش های استفاده شده را مشخص کند.
• هرگز کار دیگران را کپی نکند.
• وجوه مختلف و ابعاد یک داستان انسانی را به صراحت بیان کند. حتی اگر بداند این صراحت مقبول عام نخواهد بود.
• ارزش های خودش را مورد سوال قرار دهد و از تحمیل آن ارزش ها به دیگران خودداری کند.
• از کلیشه سازی بر مبنای نژاد، جنسیت، سن، مذهب، قومیت، محل زندگی، گرایش جنسی، ناتوانی جسمی، ظاهر افراد و موقعیت اجتماعی شان پرهیز کند.
• از تبادل آزاد افکار، حتی اگر فکری به نظر ناهنجار می آید، حمایت کند.
• به آنها که صداشان شنیده نمی شود هم فرصت بدهد. منابع رسمی و غیر رسمی می توانند به یک اندازه معتبر باشند.
• بین دفاع از چیزی و خبر دادن فرق بگذارد. تفسیر و اظهار نظر را به دقت مشخص کند تا با  واقعیت و متن خبر اشتباه نشود.
• بین خبر و آگهی فرق بگذارد و از بیان مطالب دوپهلویی که بین این دو در نوسان باشند پرهیز کند.
• برای خودش وظیفه ی خاصی قائل باشد که از روشن بودن نحوه ی اداره ی جامعه و در دسترس بودن اسناد دولتی برای بازبینی مردم حراست کند.

کاهش صدمه ها
روزنامه نگارِ متعهد منابع، موضوع ها و همکاران اش را به چشم انسان و قابل احترام می بیند.

روزنامه نگار باید:

• با کسانی که ممکن است از پوشش یک خبر آسیب ببینند همدلی داشته باشد. در مواجهه با کودکان و اشخاص کم تجربه ای که منبع یا موضوع یک گزارش هستند، حساسیت ویژه ای نشان دهد.
• وقتی به دنبال مصاحبه یا عکس کسانی است که بر اثر فاجعه یا واقعه ای آسیب دیده اند با همدلی برخورد کند.
• متوجه باشد که جمع آوری و انتشار اطلاعات ممکن است برای کسانی ناراحتی یا مشکل ایجاد کند. در جستجوی خبر بودن جواز گستاخی نیست.
• متوجه باشد که افراد معمولی نسبت به مقامات کشوری، یا دیگرانی که به دنبال کسب قدرت، نفوذ و توجه هستند حق بیشتری برای حفظ اطلاعات مربوط به خودشان دارند. فقط نیاز قطعی به آگاهی عمومی از  یک مساله می تواند ورود به عرصه ی زندگی خصوصی افراد را مجاز کند.
• حسن ذوق داشته باشد. از فضولی بیجا و موذیانه پرهیز کند.
• مراقب باشد که متهمین کم سال و قربانیان جرائم جنسی را معرفی نکند.
• در اسم بردن از متهمین جنایی پیش از اعلام رسمی اتهام آنها با وسواس عمل کند.
• تعادل بین حق یک متهم جنایی به دادرسی عادلانه و حق جامعه به آگاهی را مراعات کند.

استقلال عمل
روزنامه نگار باید به هیچ چیزی جز حق جامعه به آگاه شدن وابسته نباشد.

روزنامه نگار باید:

• از تضاد منافع چه واقعی و چه احتمالی پرهیز کند.
• از نهادها و فعالیت هایی که ممکن است صداقت یا اعتبار او را تحت الشعاع قرار بدهد پرهیز کند.
• هدیه، لطف، حق الزحمه، سفر مجانی و پذیرایی ویژه قبول نکند. از شغل دوم، مداخله ی سیاسی، شغل دولتی، و کار برای نهادهای اجتماعی که ممکن است به اعتبار روزنامه نگاری او آسیب بزند پرهیز کند.
• تضاد منافع غیرقابل اجتناب را اعلام کند.
• در حساب کشیدن از صاحبان قدرت شجاع و موشکاف باشد.
• از برخورد جانب دارانه با آگهی دهنده ها و گروه های ویژه خودداری کند و در برابر فشار آنها برای تأثیرگذاری بر اخبار مقاومت کند.
• با کسانی  که اطلاعات را در برابر  پول یا خواسته ی دیگری در اختیار می گذارند محتاطانه عمل کند و از ورود به مزایده برای اطلاعات خودداری کند.

پاسخگو بودن
روزنامه نگار باید در برابر خوانندگان، شنوندگان، بینندگان و همکاران اش پاسخگو باشد.

روزنامه نگار باید:

• دلائل و نحوه ی پوشش یک خبر را توضیح بدهد و مخاطبان اش را به گفتگو درباره ی عملکرد خودش به عنوان روزنامه نگار دعوت کند.
• مردم را به بیان شکایت هایشان از رسانه ها تشویق کند.
• اشتباهات اش را قبول و بلافاصله اصلاح کند.
• روش های غیراخلاقی روزنامه نگاران و رسانه های دیگر را افشا کند.
• خودش به همان معیارهای بالائی که برای دیگران در نظر می گیرد عمل کند.