نورسنجی- بخش دوم

نقش حساسیت (ISO)
به ازاء هر مرحله افزایش در ISO، حساسیت به نور دو برابر می شود و به اندازه یک استاپ می توان افزایش سرعت یا دیافراگم داشت. مثلا اگر در حساسیت ۱۰۰ سرعت و دیافراگم مناسب، ۶۰ و ۵.۶ باشد، اگر حساسیت ۲۰۰ شود، می توان با همان دیافراگم از سرعت ۱۲۰ یا با سرعت ۶۰ از دیافراگم ۸ استفاده کرد.

اعداد رایج ISO عبارتند از: ۵۰ و ۱۰۰ و ۲۰۰ و ۴۰۰ و ۸۰۰ و ۱۶۰۰ و ۳۲۰۰ و ۶۴۰۰ و ۱۲۸۰۰.

در بسیاری از مواقع استفاده از حساسیت بالا اجتناب ناپذیر است، مثلا در مواردی که نور کافی برای ثبت تصویر با حساسیت پایین یا امکان استفاده از سه پایه وجود ندارد. به عنوان مثال در عکاسی تئاتر، عکاسی خبری و یا عکاسی حیات وحش، علیرغم برخی تاثیرات مخرب آن، عکاس، ناچار به استفاده از حساسیت بالا می شود. بعضا عکاسان، تمایل دارند از تاثیرات حساسیت بالا(مانند گرین بالا) در عکس هایشان استفاده کند.

 

نورسنجی خودکار (انواع نورسنجی)
اغلب دوربین های امروزه اعم از آنالوگ و دیجیتال، دارای سیستم نورسنجی خودکار هستند. در این سیستم دوربین با نورسنجی برخی از نقاط تصویر و محاسبه میانگین در برخی موارد، به صورت اتوماتیک سرعت، دیافراگم، ISO و یا هر سه آنها را تنظیم می کند. این سیستم در همه مواقع کارآمد نخواهد بود. کما اینکه بارها در عکاس هایی که نورسنجی اتوماتیک مورد استفاده قرار می گیرد، روشنی یا تاریکی بیش از حد بخشی از عکس به آن لطمه می زند. استفاده آگاهانه از این سیستم، نتیجه عکاسی را تا حد زیادی بهبود می بخشد و برای این مقصود باید ابتدا با نحوه عملکرد این سیستم آشنا شد.

سه وضعیت بسیار رایج در نورسنجی خودکار وجود دارد:

- وضعیت تمام خودکار (Auto) که دوربین خود به تنظیم سرعت، دیافراگم و در بعضی موارد ISO می پردازد.

- وضعیت «تقدم سرعت شاتر» که معمولا با TV یا Time Value نشان داده می شود. در این وضعیت، عکاس سرعت مورد نظر را تعیین کرده و دوربین به طور خودکار، دیگر متغیرها (دیافراگم و در برخی موارد ISO) را تنظیم می کند.

- وضعیت «تقدم دیافراگم» که معمولا با AV یا Aperture Value نشان داده می شود. در این وضعیت، عکاس، دیافراگم مورد نظر را تنظیم کرده و دوربین به طور خودکار دیگر متغیرها (سرعت و در برخی موارد ISO) را تنظیم می کند.

البته باید توجه داشت که وضعیت های اتوماتیک دیگری هم توسط سازندگان طراحی می شود اما اساس کار آنها، همان تنظیم خودکار متغیرهای سرعت، دیافراگم و ISO براساس نتیجه نورسنج داخلی دوربین است.

معمولا اگر کلید شاتر را تا نیمه فشار دهیم، عمل نورسنجی توسط نورسنج داخلی دوربین انجام می گیرد. همان طور که اشاره شد، در این سیستم، نورسنج با خوانش برخی از نقاط تصویر، تنظیمات مناسب را به عکاس نشان می دهد و می تواند به طور خودکار به تنظیم سرعت، دیافراگم و حساسیت بپردازد. اما عامل تعیین کننده در این تنظیمات، نحوه خوانش نور می باشد. در این زمینه چهار روش اصلی در خوانش نور (انواع نورسنجی) ممکن است در دوربین وجود داشته باشد.

نورسنجی میانگین، متوسط (Center Weighted-Average Metering)
در این نوع نورسنجی دوربین نقاط مختلفی را در کل سطح تصویر نورسنجی می کند و میانگین آن را مبنای عمل قرار می دهد. البته معمولا تراکم نقاط مورد محاسبه در مرکز کادر بیشتر است. تعداد این نقاط بستگی به دوربین دارد. این نوع نورسنجی زمانی کاربرد دارد که نور در تمام تصویر تقریبا یکسان باشد و اختلاف شدید میزان نور در تصویر وجود نداشته باشد.

قسمت های سفید، بخش مورد سنجش را نمایش می دهد

نورسنجی ماتریسی (Matrix, Pattern, Evaluative)
جدیدترین نوع نور سنجی است که از طریق پردازش های دیجیتالی با الگوریتم های متفاوت، توسط کمپانی های پیشرو ارائه شده است. در این روش تصویر به بخش های متفاوت تقسیم شده و به صورت با هم و مجزا مورد سنجش قرار می گیرد. در زمانی که عکاس تصمیم ندارد از نورسنجی نقطه ای یا معطوف به مرکز استفاده کند بهتر است از این نوع نورسنجی استفاده کند.

نورسنجی موضعی ‏(Partial  Metering)
در این نوع، بیشتر وسط تصویر نورسنجی می شود (بسته به نوع دوربین، حدود ۱۳.۵ درصد تصویر). از این نوع نورسنجی بیشتر در زمانی استفاده می شود که اختلاف میزان نور در قسمت های مختلف کار زیاد است و ما می خواهیم بخش به خصوصی از کادر، دارای نور صحیح باشد. یکی از این موارد پرتره های ضد نور (وقتی پشت سوژه (Background) خیلی روشن است) می باشد. در این حالت از آنجا که پس زمینه تصویر نور خیلی زیادی دارد، میانگین نور در کل سطح تصویر خیلی بالا رفته در حالیکه میزان نور روی موضوع، از این میانگین خیلی کمتر است.

حال اگر از نورسنجی متوسط استفاده شود، دوربین اساس نورسنجی را میانگین نور کل تصویر قرار داده که در این صورت، چهره تاریک خواهد شد زیرا نور موضوع از میانگین کمتر است. در چنین حالتی استفاده از نورسنجی با اولویت مرکز یا نقطه ای نتیجه بهتری خواهد داد زیرا نورسنج نور بخشی از کادر را معیار قرار خواهد داد که ما تعیین می کنیم.

بخش مورد نورسنجی با اولویت مرکز حدود ۱۳.۵ درصد کادر نورسنجی می شود

نورسنجی نقطه ای (Spot Metering)
نورسنجی بسیار دقیقی است که فقط بخش بسیار کوچکی از تصویر (بسته به نوع دوربین، حدود ۳.۸ درصد) مورد سنجش قرار می گیرد. این نوع نورسنجی نیز مانند نوع قبلی، زمانی کاربرد دارد که نور به طور یکدست در تصویر پخش نشده و این امکان را به عکاس می دهد که فقط بخش کوچکی از کادر را معیار نورسنجی قرار دهد.

بخش مورد سنجش در نورسنجی نقطه ای (حدود ۳.۸ درصد)

همان طور که در شکل زیر مشاهده می شود در نورسنجی ماترکس برخی از جزییات ساختمان ها در پس زمینه بیش از حد روشن شده و قابل تشخیص نیست. در نورسنجی نقطه ای (Spot) ساختمان های پس زمینه تا حدی تیره است و طاق پیش زمینه خیلی تاریک است. در عکس وسط (Center Weighted) تقریبا جزئیات در پیش زمینه و پس زمینه مشخص است.

اما در نهایت این عکاس است که تصمیم می گیرد کدامیک از عکس ها مورد نظر اوست و از چه نوع نورسنجی باید استفاده شود.

اگر سوژه اصلی در وسط عکس قرار نداشت می توان از مکانیسم قفل نورسنج استفاده کرد. اکثر دوربین های دارای مکانیسم قفل نورسنج هستند به این شکل که اگر مثلا دوربین شما در حال نورسنجی نقطه ایست، مرکز دوربین را به سمت قسمتی که می خواهیم مبنای نورسنجی باشد نشانه رفت و کلید شاتر را در وضعیت نیمه نگاه داشت (یا در بعضی از دوربین ها از دکمه مخصوص آن استفاده کرد)، سپس قبل از اینکه شاتر را کامل فشار دهیم کادربندی مورد نظر را انجام داده و سپس عکس را بگیریم.

 

جبران نوردهی
همان گونه که اشاره شد، گاهی سیستم نورسنج خودکار دوربین دچار اشتباه می شود به ویژه زمانی که نورسنجی میانگین مورد استفاده قرار می گیرد یا موضوع اصلی عکاسی دارای رنگ های تیره تر یا روشن تر از خاکستری ۱۸ درصد است.

گاهی در حالی که دوربین در وضعیت تنظیم با نورسنجی خودکار است، عکاس به دلایل تکنیکی یا هنری تصمیم می گیرد نتیجه تیره تر یا روشن تر از محاسبه نورسنج باشد. در این حالت ساختاری به نام «جبران نوردهی» در دوربین ها تعبیه شده است که به عکاس این امکان را می دهد که نور را به اندازه ۲ تا ۳ استاپ کمتر یا بیشتر از نور خوانده شده توسط نورسنج قرار دهد. این ساختار در زمانی فعال است که سیستم نورسنجی خودکار فعال است.

موارد استفاده از این ساختار عکاسی از سوژه تیره تر یا روشن تر از خاکستری ۱۸ درصد است. از آنجا که معیار نورسنج برای نور مناسب خاکستری ۱۸ درصد است، در صورتی که میزان نور انعکاسی از رنگ های روشن بیشتر و از رنگ های تیره کمتر است. به همین دلیل در زمانی که با رنگ های روشن تر روبرو هستیم، میزان نور ورودی باید بیشتر از توصیه نورسنج باشد تا مثلا رنگ سفید کاملا سفید در عکس ثبت شود. در مورد رنگ های تیره تر نیز به همین نحو، میزان نوردهی باید کمتر از آنچه که نورسنج توصیه می کند باشد. معمولا برای سفید یا سیاه مطلق  این اختلاف حدود دو استاپ می باشد.

بنابراین مثلا اگر از سوژه سیاه عکاسی می کنیم و نورسنج سرعت ۲۵۰ و دیافراگم ۸ را توصیه می کند، برای اینکه رنگ ثبت شده سیاه بوده و اصطلاحا بور (روشن تر از سیاه) نشود، عکاس باید به اندازه ۲ استاپ اصلاح کند. مثلا اعداد زیر انتخاب شوند:

- سرعت ۲۵۰ دیافراگم ۱۶

- سرعت ۵۰۰ دیافراگم ۱۱

- سرعت ۱۰۰۰ دیافراگم ۸

معمولا جبران نوردهی (Exposure Compensation) در دوربین ها با علامت EV+ و EV- مشخص می شود که مثبت به معنی افزایش نوردهی و منفی به معنای کاهش نوردهی است.